Skąd się wzięły specjalności
Poradnik Harcerskich Specjalności tylko w Na Tropie! Niniejszym, historycznym nieco tekstem zaczynamy cykl dotyczący harcerskich specjalności. Treści te pochodzą z niepublikowanej jeszcze nigdzie broszury, która do Was trafia dzięki Wydziałowi Specjalności GK ZHP.Wydział Specjalności GK ZHP
1. Z dziejów harcerskich specjalności
Początek XX wieku to atmosfera silnego rozkwitu nadziei niepodległościowych, a wraz z nimi rozwoju organizacji młodzieżowych, ćwiczeń Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, działania oddziałów ćwiczebnych „Zarzewia” oraz pracy wychowawczej Henryka Jordana. Na taki właśnie grunt padło ziarno skautowej idei. Ówczesna sytuacja polityczna stała się dogodną płaszczyzną przygotowania młodzieży do walki zbrojnej o niepodległość, a korzystną formę i wzorzec metodyczno – organizacyjny stanowił właśnie skauting. Ten niepodległościowy charakter od początku różnił harcerstwo od Baden – Powelowskiego pierwowzoru. Młodzież spontanicznie garnęła się do drużyn, szukając przygód w czasie ćwiczeń, gier, harców, wędrówek i obozów, a przede wszystkim pociągały ją perspektywy zbrojnej walki o niepodległość.
Przygotowania do walki wyzwoleńczej w obliczu I wojny światowej wysunęły na pierwsze miejsce wyszkolenie wojskowe, na które składały się:
– umiejętności wywiadowcze,
– sygnalizacja i łączność,
– umiejętność poruszania się w terenie (terenoznawstwo i topografia),
– pionierka,
– ćwiczenia strzeleckie,
– umiejętności sanitarne (samarytanka),
– musztra i dbałość o ogólny rozwój fizyczny (wychowanie sportowe).
Powyższe techniki stanowiły pierwsze harcerskie specjalności, a ich powszechna znajomość wśród członków drużyn harcerskich zaowocowała licznym udziałem harcerzy i harcerek w walkach o niepodległość w latach 1914-1921.
Równolegle rozwijano drużyny o charakterze rzemieślniczym przygotowujące młodzież do zawodu, oraz działalność sportową. W 1917 roku powstał w Przemyślu pierwszy harcerski klub sportowy „Czuwaj”, a na wody zatoki Złoty Róg koło Władywostoku zeszły pierwsze harcerskie łodzie.
W okresie międzywojennym w ZHP powstały nowe koncepcje programu specjalności harcerskich. „Pyszne sukcesy odnosiło harcerstwo wodne – śródlądowe i morskie. Autentyczna przygoda dla młodzieży starszej. Taką samą przygodę ofiarowywały drużyny szybownicze. Rozwijało się kolarstwo, oczywiście tylko turystyczne, oraz narciarstwo, również turystyczne. Coraz więcej było obozów zimowych, ułatwionych przedłużeniem do trzech tygodni szkolnych wakacji bożonarodzeniowych. Coraz więcej było – dla młodzieży starszej – obozów wędrownych: pieszych nizinnych, górskich, kajakowych, narciarskich, kolarskich. Intensywnie uprawiano krótkofalarstwo”. Duże znaczenie na obozach stacjonarnych odgrywało puszczaństwo.
Okazją do upowszechniania specjalności były narodowe zloty harcerskie, podczas których drużyny prezentowały swoje wyszkolenie harcerskie i specjalnościowe. Nie bez znaczenia dla rozwoju specjalności były także międzynarodowe zloty skautowe. W Jamboree w Gödölo na Węgrzech wzięła udział 1126 – osobowa reprezentacja ZHP, w skład której wchodziła wyprawa żeglarska, szybowcowa, motorokolarska. Popisy polskich szybowników i lotników były prawdziwą rewelacją zlotu. Harcerze zaprezentowali również tańce narodowe. Na Jamboree w 1937 r. w Vogelensang – Bloemendaal w Holandii przybyła również wyprawa lotnicza prezentująca popisy akrobatyczne, a prawdziwą sensacją były skoki z opóźnionym otwarciem spadochronu. Do Holandii zawinęły także harcerskie jachty: „Korsarz” i „Zawisza Czarny”.
W obliczu zagrożenia wojną, harcerstwo aktywnie zaczęło się przygotowywać do obrony kraju. W 1938 roku powołane zostało Pogotowie Harcerek, przewidziane do służby pomocniczej w wojsku. Harcerki brały udział w szkoleniach z zakresu służby samarytańskiej, łączności, obrony przeciwlotniczej, kwatermistrzowskiej oraz sztabowej. Brały one udział w obozach wojennej służby harcerek.
W czasie Kampanii Wrześniowej harcerze pomagali władzom wojskowym i administracyjnym w organizowaniu łączności, akcji ratowniczych podczas bombardowania, opiece nad uciekinierami oraz organizowali i pełnili służbę sanitarną. Wiele jednostek harcerskich wzięło udział w walce zbrojnej odznaczając się bohaterstwem.
27 września 1939 roku ZHP podjął działalność konspiracyjną, przyjmując kryptonim Szare Szeregi. Przez cały okres okupacji Szare Szeregi prowadziły swoją działalność w trzech grupach wiekowych:
– „Zawisza” – najmłodsi (12 – 14 lat) przygotowywali się do pełnienia służby pomocniczej, przechodzili szkolenie harcerskie, pomagali w „małej dywersji”. W okresie Powstania Warszawskiego zorganizowali i prowadzili oni Pocztę Harcerską.
– „Bojowe Szkoły” (BS, 15-17 lat) pełniły służbę w małym sabotażu. Członkowie BS rozlepiali plakaty i afisze, rozdawali ulotki, kolportowali prasę, zrywali flagi niemieckie itp. Przygotowywali się do pracy w służbach pomocniczych.
– „Grupy Szturmowe” (GS, od 18 lat) – ich działanie to tzw. Wielka dywersja. Podejmowały się walki zbrojnej, brały udział w wielu akcjach bojowych, w wysadzaniu mostów, pociągów, w odbijaniu więźniów i likwidacji funkcjonariuszy niemieckich.
Po zakończeniu działań wojennych harcerki i harcerze przystąpili do odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych, a pracę drużyn i zainteresowania młodzieży wiązano z potrzebami gospodarczymi i kulturalnymi kraju. Do 1949 roku dominowały takie specjalności jak: łącznościowa, kulturalno – artystyczna, turystyczna, żeglarska oraz podejmująca wyszkolenie wojskowe.
Prawdziwy renesans harcerskich specjalności nastąpił w 1957 roku. Powstaje wtedy Centralny Harcerski Ośrodek Techniki (CEHOT) upowszechniający w ZHP wychowanie politechniczne, a w Gdyni (w 1959 r.) na bazie Harcerskiego Ośrodka Morskiego powstaje Centrum Wychowania Morskiego ZHP. Do najbardziej popularnych specjalności należały w tym okresie: kulturalno – artystyczna, lotnicza, modelarska, łącznościowa, Młodzieżowa Służba Ruchu (MSR), obronna (Czerwonych Beretów), pożarnicza, sanitarno – medyczna, turystyczno – krajoznawcza i wodna. Młodzież o zainteresowaniach sportowych należała do Szkolnych Klubów Sportowych.
W 1973 roku specjalności stały się podstawą do powoływania i działalności harcerskich klubów specjalnościowych – organizacyjnej formy pracy harcerstwa, równoległej do drużyn HSPS. Do klubów oprócz harcerzy mogły należeć również osoby nie należące do ZHP. W sposób nieprzerwany działalność kontynuowały jako specjalnościowe drużyny wodne, lotnicze, łącznościowe, turystyczne i artystyczne.
Okres lat 80 – ty
ch to czas, w którym w odpowiedzi na potrzeby środowisk oraz zachodzące w świecie zmiany, rodziły się nowe specjalności m.in. informatyczno – komputerowa, astronomiczna i ekologiczna. W 1983 roku na bazie środowiska specjalnościowego w Łosicach powstał Centralny Ośrodek Łączności ZHP. Na szczeblu centralnym organizowano finały różnorodnych konkursów, turniejów, olimpiad i festiwali. Do takich działań należy zaliczyć Manewry Techniczno – Obronne, Festiwal Kultury Młodzieży Szkolnej, Olimpiadę Wiedzy o Polsce i Świecie Współczesnym, Olimpiadę Wiedzy Technicznej, Turniej Wiedzy Obywatelskiej, Turniej Młodych Mistrzów Techniki, mistrzostwa ZHP w różnych dyscyplinach sportowych o puchar Naczelnika ZHP, ogólnopolskie regaty żeglarskie, rajdy turystyczne itp.
Zmiany społeczno-polityczne przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych spowodowały wiele zmian w zainteresowaniach i możliwościach działalności młodzieży, a tym samym wymusiły zmiany funkcjonowania specjalności w ZHP. Niektóre specjalności zanikły zupełnie, a w ich miejsce powstały nowe.
W latach 1993-2005 istniał utworzony z inicjatywy Harcerskiego Koła Lotniczego „Trawers” i Wydziału Specjalności GK ZHP Centralny Ośrodek Lotniczy ZHP z siedzibą w Złotoryi i bazą szkoleniową na Górze Szybowcowej w Jeżowie Sudeckim. W 1994 roku utworzona została Harcerska Szkoła Ratownictwa. Przez szereg lat rozgrywana była Ogólnopolska Gra Specjalnościowa będąca formą giełdy programowo-metodycznej oraz konfrontacji środowisk specjalnościowych.
Prawdziwym sprawdzianem dla harcerzy w zakresie przygotowania specjalnościowego stała się powódź w 1997 roku. Harcerze pomagali w ewakuacji ludzi z terenów zalanych, dostarczali powodzianom żywność, wodę pitną, leki i środki czystości, organizowali i prowadzili łączność radiową i telefoniczną, umacniali i patrolowali wały przeciwpowodziowe, opiekowali się dziećmi z miejscowości zalanych, pomagali osobom chorym i starszym, udzielali informacji na drogach dojazdowych, dostarczali powodzianom przesyłki i pocztę. Do akcji weszły 44 grupy ratownicze skupiające 574 harcerek i harcerzy.
Związek Harcerstwa Polskiego nadal stara się kształtować postawy i umiejętności harcerzy w oparciu o specjalności harcerskie, jak również przygotowywać ich do przyszłych zawodów i pełnienia służby publicznej. Obecnie co piąta drużyna harcerska jest drużyną specjalnościową.
W następnym numerze refleksja nad tym czym obecnie są harcerskie specjalności. Zapraszamy!
Poradnik Harcerskich Specjalności stworzył zespół:
Redakcja: hm. Emilia Kulczyk-Prus, hm. Tomasz Nowak
Autorzy: pwd. Marek Andryskowski, phm. Michał Borun, hm. Urszula Bugaj, phm. Maciej Czapski, hm. Gnyszka Wojciech, hm. Marek Jedynak, hm. Katarzyna Krawczyk, hm. Emilia Kulczyk-Prus, hm. Jędrzej Kunowski, hm. Marek Niewiarowski, hm. Tomasz Nowak, phm. Robert Nowak, pwd. Łukasz Piec, phm. Maciej Pietraszczyk, hm. Czesław Przybytek, hm. Rafał Raniowski, pwd. Jakub Sieczko, pwd. Piotr Stanisławski, phm. Wiktor Wróblewski.
