Przepis na drużynę Nieprzetartego Szlaku
Krok po kroku, składnik po składniku – podajemy przepis na drużynę Nieprzetartego Szlaku. Nie jest to łatwe, ale gdy się już uda… Ale po kolei.
Jak zwykle wszystko zaczyna się od pomysłu – zakładamy drużynę harcerską dla dzieci niepełnosprawnych. Jego źródłem są najczęściej ludzie zawodowo związani z kształceniem lub opieką – instruktorzy pracujący w placówkach działających na rzecz osób niepełnosprawnych. Kolejna grupa inicjatywna rekrutuje się spośród tych, których kiedyś owiał dym harcerskiego ogniska, wsłuchiwali się w ciszę nocnej warty, brnęli przez błoto z plecakiem na kolejnym rajdzie i w tej formie widzą możliwość aktywności rówieśników z zaburzeniami rozwojowymi. Taki pomysł może pochodzić również od władz szkoły/placówki, które w drużynach harcerskich upatrują możliwość zorganizowania dla niepełnosprawnych dzieci zajęć pozalekcyjnych, aktywnej formy spędzania wolnego czasu. Każda z wersji potrzebuje przewodnika – drużynowego – człowieka z głową pełną pomysłów, wytrwałego, znającego podstawy pracy zgodnie z ideą harcerską, ale przede wszystkim specyfikę funkcjonowania niepełnosprawnych osób, ich poziom rozwoju, indywidualne możliwości, rodzaj niepełnosprawności. Zapewne dlatego zdecydowana większość prowadzących drużyny, skupiające osoby niepełnosprawne to nauczyciele, terapeuci, opiekunowie placówek kształcenia specjalnego, opieki i wychowania. Bardzo często ich harcerski życiorys dotyczy lat szkolnych, potrzebują więc merytorycznego wsparcia, harcerskiego doświadczenia, by to co wypracują zyskało realne harcerskie szlify. Stąd systematycznie prowadzona przez ZHP akcja kształceniowa w formie kursów dla osób wykorzystujących metodę harcerską w rewalidacji osób niepełnosprawnych (listopad – Głodówka; lipiec, wrzesień, październik – Warszawa, Perkoz forma weekendowa – bezpłatne kursy), krótkich warsztatów metodycznych, konferencji. Jest to również wspaniałe pole służby dla młodych, poszukujących swego miejsca ludzi. Pedagogiczne doświadczenie i młodzieńcza radość życia, entuzjazm mogą okazać się mieszanką pokonującą wszelkie trudności.
Drużynę trzeba zarejestrować. Musimy zdecydować, czy będzie to gromada zuchowa, drużyna harcerska, starszoharcerska, ale… Kim są nasze dzieci, jeśli zdarza się, że rozpoczynają naukę w klasie I szkoły podstawowej mając 10 lat, funkcjonują na poziomie 6-latka i bliższa im jest zabawa niż gra. Więc zuchy czy harcerze? Dla uczniów gimnazjum charakterystyczna powinna być praca metodyką starszocharcerską, tylko na tym poziomie mamy do dyspozycji młodzież w wieku od 13-go do 21-go roku życia – harcerze starsi czy wędrownicy? Jak zakwalifikować drużyny działające w domach pomocy społecznej, warsztatach terapii zajęciowej skupiające dorosłe osoby niepełnosprawne? To pewnie zadanie dla Wydziału Nieprzetartego Szlaku GK na przyszłość. Większość drużyn NS to drużyny wielopoziomowe.
Pewien problem jest także z liczebnością członków gromad/drużyn. Jednorazowo wykwalifikowany, posiadający uprawnienia do pracy z dziećmi o danym rodzaju niepełnosprawności, pedagog może podjąć opiekę nad maksimum:
- 10 dzieci niewidomych lub słabo widzących,
- 10 dzieci niepełnosprawnych ruchowo,
- 8 dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym,
- 8 dzieci niesłyszących lub słabo słyszących,
- 4 dzieci autystycznych.
Instrukcja działania drużyn mówi o minimalnej liczbie 12 osób w szczególnych przypadkach. Porównując przytoczone liczby nie otrzymujemy zbieżności. Duży optymizm, samozaparcie drużynowych i przychylność struktur na poziomie hufców pomagają przejść przez problemy proceduralne.
Codzienna praca funkcyjnych w Nieprzetartym Szlaku to przede wszystkim dostosowanie. Trzeba dokonać adaptacji istniejących metod, propozycji programowych, wymagań na stopnie, sprawności. Mistrzostwo drużynowych NS polega na wykorzystaniu wypracowanego przez lata harcerskich doświadczeń programu, systemu wartości, form pracy małymi grupami i uczenia się w działaniu do pracy z osobami o ograniczonych możliwościach indywidualnych. To np.:
- Dostosowanie wymagań na określoną sprawność (głównie z poziomu podstawowego, sprawności II stopnia są realizowane incydentalnie) tak, by mogło ją realizować dziecko m.in. upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym, mające trudności z precyzją ruchów, werbalizacją potrzeb – mową, myśleniem przyczynowo skutkowym, przewidywaniem zdarzeń i oceną zagrożeń.
- Opracowanie trasy rajdu, zapewnienie przewodników, wolontariuszy, by była ona dostępna dla osób niepełnosprawnych ruchowo czy niewidomych.
- Stworzenie scenariusza zbiórki na oddziale szpitalnym/sanatoryjnym.
- Przekonanie organizatorów zlotu, że młodzi ludzie mający konflikty z prawem nie sprawią kłopotów i pozyskanie dla nich zgody sądu na wyjazd.
Istnieje kilka propozycji książkowych, które są wsparciem dla drużynowych. Najlepsze są oczywiście warsztaty i bezpośrednia wymiana doświadczeń.
Lata pracy pokazują, że się da! W końcu istnieją świetne propozycje dla drużyn Nieprzetartego Szlaku – zloty (Stemplew, Funka, Łazory, Świbna, Dęblin), obozy, rajdy (Harcerski Górski Rajd „Granica”, wyprawy na Luboń), festiwale. Ostatnie lata pokazały słuszność istnienia oferty przygotowanej przez Wydział Nieprzetartego Szlaku GK. Kolejne edycje warsztatów „Cztery pory roku” aktywizowały środowiska NS z całej Polski. W zorganizowanych formach wsparcia rozwijających zdolności artystyczne, komunikacyjne, sprawność fizyczną, umiejętności poznawcze, doskonalących samodzielność, predyspozycje społeczne dotychczas (od lipca 2010 do czerwca 2012) wzięło udział 680 niepełnosprawnych harcerzy – a to nie koniec. Członkowie drużyn NS dobrze radzą sobie również na imprezach przygotowywanych w środowiskach, w których działają. Mogą pochwalić się prestiżowymi osiągnięciami we współzawodnictwie ze sprawnymi rówieśnikami.
To efekty codziennej, systematycznej pracy. Umiejętności wypracowane na jednej zbiórce trzeba utrwalać, powtarzać przy każdej sprzyjającej okazji. Dzięki przychylności dyrektorów placówek, przy których działają drużyny, zazwyczaj nie ma trudności z wygospodarowaniem miejsca dla harcówki.
Są bardzo dobrze funkcjonujące drużyny środowiskowe wspierane nie tylko przez ZHP, ale i miejscowe stowarzyszenia. Ich skarbem są zaangażowani drużynowi i lokalni sprzymierzeńcy.
Prowadzący drużyny Nieprzetartego Szlaku najczęściej borykają się z problemami finansowymi. Status materialny rodzin niepełnosprawnych harcerzy jest najczęściej na poziomie wykluczającym możliwość zakupu umundurowania, pokrycia opłaty rajdu, obozu czy wyjazdu integracyjnego. Oczywiście najważniejsi są wtedy sprawdzeni przyjaciele – sponsorzy, oraz umiejętność aplikowania wniosków mających na celu wsparcie działalności organizacji pozarządowych.
Pomoc finansowa to jedno, ale ważne jest także pozyskanie wolontariuszy – tzw. potencjału ludzkiego. Młodzi ludzie z harcerskim doświadczeniem mogą stać się nieocenionym wsparciem. W końcu nauczyciel – drużynowy to jednak pedagog, a młody człowiek to kolega, rówieśnik dający szansę na zupełnie inne relacje. Dla wielu wędrowników współdziałanie z osobami niepełnosprawnymi to pokonanie bariery psychicznej, strachu, obaw związanych z podjęciem odpowiedzialnych zadań. Poznanie specyfiki i rodzajów niepełnosprawności może odbywać się pod okiem doświadczonych drużynowych – nauczycieli, w trakcie bieżącej pracy lub na kursach „Asystent osoby niepełnosprawnej” zorganizowanych przez ZHP we współpracy z PFRON (pierwsze spotkanie w sierpniu, szczegóły na http://ns.zhp.pl), dających również możliwość zdobycia wiedzy i umiejętności przydatnych w przyszłości.
Harcerska przygoda dla osób niepełnosprawnych to nie tylko służba, to przede wszystkim element procesu rewalidacji. Przez proponowane formy aktywności usprawniamy, kompensujemy. Korygujemy zaburzone funkcje, wspieramy i dynamizujemy proces rozwoju, prowadzimy oddziaływania profilaktyczne, a przy tym wzbogacamy interakcje społeczne, minimalizujemy problem wykluczenia poprzez integrację środowiskową, przyjaźnie zawiązywane nieraz na całe życie. Nieprzetarty Szlak daje dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej szansę na inną jakość życia, pełne w nim uczestnictwo.
Mój sprawdzony przepis na drużynę Nieprzetartego Szlaku to:
- Jeden dobry pomysł,
- 100% uporu i 200% przychylności,
- 100% dostosowania,
- ciągła wymiana doświadczeń,
- nieocenione wsparcie środowiskowe.
Efekt – uśmiech, satysfakcja i radość z wykonania niewykonalnego, zdobycie umiejętności pokonywania własnych słabości i ograniczeń wśród niepełnosprawnych harcerzy.
Dorota Nowak- Instruktorka Wydziału Nieprzetartego Szlaku GK.
