Przyczyny podziałów
Szukam kogoś z innej organizacji harcerskiej? Takie i inne pytanie pojawiają się wśród wędrowników już na kilka tygodni przed Dniem Myśli Braterskiej. Jak to się stało, że w Polsce mamy tyle organizacji harcerskich?
Po znalezieniu kontaktu do innej drużyny zaczyna się wysyłanie kartek z życzeniami albo wspólne spotkanie – w tym roku – online. Jest w czym wybierać, bo w całej Polsce można znaleźć kilkanaście, a może i nawet kilkadziesiąt organizacji harcerskich. Część z nich ma zasięg ogólnopolski, ale większość z nich działa tylko lokalnie, a często wielkością przypominają bardziej szczep drużyn czy hufiec.
Te ogólnopolskie organizacje to oczywiście ZHP, ZHR, Skauci Europy oraz Royal Rangers. Ich liczebność można oszacować na około 110-113 tys. członków, z czego 88 tys. jest w ZHP. Liczną organizacją, choć o zasięgu lokalnym jest też Stowarzyszenie Harcerskie.
ZHP, ZHR, Skauci Europy – przyczyny podziałów
Jak to się stało, że w Polsce mamy tyle organizacji harcerskich? Próbując odpowiedzieć na to pytanie, musimy cofnąć się o ponad 40 lat. Wtedy to mamy w Polsce Festiwal Solidarności – przez kraj przetaczają się strajki robotników, dochodzi do podpisania porozumień sierpniowych i rodzi się Niezależny Związek Zawodowy Solidarność.
W 1980 roku zaczynają działać Kręgi Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego, czyli KIHAM
W kraju czuć powiew zmian, co nie jest bez wpływu na sytuację w ZHP. W październiku 1980 roku zawiązuje się ruch, który ma przywrócić harcerstwu jego dawny, przedwojenny i zarazem skautowy charakter. Zaczynają działać Kręgi Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego, czyli KIHAM. W czerwcu 1981 roku ówczesna Rada Naczelna zatwierdza działalność ruchu, który postuluje uniezależnienie ZHP od partii komunistycznej, całkowitą dobrowolność w przynależności do harcerstwa, tworzenie programu w drużynach zamiast centralnych akcji. Ponadto chce, żeby głos decydujący w sprawach Związku mieli instruktorzy pracujący z młodzieżą, a nie harcerscy działacze. KIHAM postuluje powrót do tradycji i systemu metodycznego opartego na stopniach, sprawnościach, zastępach oraz kontaktu z przyrodą, a także chce, żeby harcerze mieli prawo do swobodnego uczestnictwa w życiu religijnym.
W 1981 roku dochodzi do VII Zjazdu ZHP, który wprowadza wiele reform w duchu powrotu do korzeni. Jednak nie trwa to długo, bo 13 grudnia 1981 roku w Polsce wprowadzony zostaje stan wojenny, a to oznacza dla KIHAM rozwiązanie. Jednak część instruktorów działa dalej – tyle że w harcerskim podziemiu. I w ten sposób dochodzimy do momentu stworzenia Ruchu Harcerstwa Rzeczypospolitej.
Na fali wydarzeń 1980 roku część środowisk harcerskich uznaje jednak, że zmiany w ZHP nie są możliwe do przeprowadzenia. Wybierają oni inną drogę, niż KIHAM, tworząc Niezależny Ruch Harcerski. Rozwój tego ruchu też zatrzymuje stan wojenny. Po jego zakończeniu kontynuacją tego ruchu jest Harcerski Ruch Liturgiczny, który w 1989 roku przybiera nazwę Stowarzyszenia Harcerstwa Katolickiego Zawisza.
Skauci Europy odwołują się oni do katolickiej wersji skautingu, zapoczątkowanego przez francuskiego jezuitę
Dzisiaj ta organizacja posługuję się nazwą Skauci Europy, a na mundurach jej członków nie zobaczymy krzyża harcerskiego – poszli zupełnie inną drogą, niż ZHP i ZHR. Odwołują się oni do katolickiej wersji skautingu, zapoczątkowanego przez francuskiego jezuitę ojca Sevina. Jego zainteresowanie skautingiem zaczęło się od spotkania z Baden-Powellem w 1913 roku. Będąc pod jego wrażeniem tworzy Skautów Francji, czyli organizację według katolickiej wersji metody skautowej.
Zawiszacy to niejedyne środowiska, które odchodzą z ZHP w latach 80. XX wieku. W kraju powstają niezależne drużyny harcerskie, które działają przy Klubach Inteligencji Katolickiej. To też czas wyrzucania z ZHP osób, które brały udział w pielgrzymkach czy uczestniczyły w mszach. W ten sposób w 1985 roku w Koninie powstaje Polska Organizacja Harcerska, o której dzisiaj pamięta niewielu.
Rozłam w ZHP, czyli powstanie ZHR
Wracamy do wspomnianego już Ruchu Harcerstwa Rzeczypospolitej, bo właśnie na jego bazie w lutym 1989 roku powstaje ZHR. Dzisiaj na stronie internetowej ZHR-u przeczytamy, że spotkało się wtedy 51 przedstawicieli niepokornych i niezależnych środowisk, którzy zdecydowali o powstaniu Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej. Kilka miesięcy później odbył się I Walny Zjazd ZHR, na którym przyjęto statut i podstawowe dokumenty, a rok później – w kwietniu 1990 roku – organizację zarejestrowano w sądzie.
Również w 1989 roku i również na bazie Ruchu Harcerstwa Rzeczypospolitej powstaje organizacja o nazwie ZHP-1918. Tak samo, jak w przypadku ZHR, są to środowiska, które postanawiają odłączyć się od ZHP.
Wtedy znowu w całej Polsce wieje wiatr zmian – trwają obrady Okrągłego Stołu. Po nich dochodzi do pierwszych, częściowo wolnych wyborów i utworzono rząd Tadeusza Mazowieckiego. 4 czerwca 1989 roku aktorka Joanna Szczepkowska ogłasza w telewizji, że tego dnia w Polsce skończył się komunizm.
ZHP się zmienia, ale już bez środowisk, które założyły ZHR
Obie organizacje (ZHR i ZHP-1918) powstają na kilka tygodni przez IX/XXVI Zjazdem ZHP. To właśnie na nim zapada decyzja o tym, żeby w numeracji zjazdów uwzględniać zjazdy przedwojenne. Tym sposobem z dziewiątego zrobił się dwudziesty szósty zjazd. Wtedy też zmieniono Prawo Harcerskie i zadeklarowano chęć powrotu do skautowej rodziny, z której w okresie PRL wyrzucono ZHP. Później był przełomowy XXVIII Zjazd ZHP w Bydgoszczy, na którym przywrócono tradycyjne brzmienie Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego. W grudniu 1990 roku przewodniczącym ZHP został instruktor Szarych Szeregów hm. Stefan Mirowski, a naczelnikiem hm. Ryszard Pacławski. ZHP się zmienia, ale już bez środowisk, które założyły ZHR i ZHP-1918.
Wspomnianemu ZHP-1918 najbardziej przeszkadza ZHP. Organizacja ta chce zostać uznana za następcę ideowego i prawnego przedwojennego ZHP. Od nowych władz Polski domaga się rozwiązania ZHP lub uznania, że Związek Harcerstwa Polskiego nie powstał w 1918 roku, ale w 1956 roku. W tym czasie między ZHP a ZHP-1918 toczył się spór sądowy o prawo do nazwy i ciągłość organizacyjną.
Wzajemnych relacji nie ułatwia wiadomość o tym, że w ministerialnych gabinetach krąży projekt zdelegalizowania ZHP. Ostatecznie projekt nigdy nie wyszedł poza te gabinety, a ZHP-1918 przestało działać w 1992 roku, bo połączyło się z ZHR. Do tej organizacji pod koniec lat 90. XX wieku dołączyła również Polska Organizacja Harcerska.
Powody podziałów w harcerstwie
Warto wspomnieć, że co jakiś czas rzucane są kłody pod nogi ZHP na drodze do skautowej rodziny WOSM i WAGGGS. Na 32 Światową Konferencję Skautową WOSM mają nie jechać przedstawiciele ZHP, a mają być tylko osoby z innych organizacji harcerskich w Polsce. Ostatecznie ZHP pojawia się na konferencji jako obserwatorzy delegacji z… Austrii.
WOSM zaproponował ZHP i ZHR zjednoczenie
W latach 90. XX wieku tych podziałów nie rozumieją w WOSM, dla którego ZHP i ZHR niczym istotnym się nie różnią – mają podobne programy, organizacje, formy działania są niemal takie same. W WOSM zauważają, że jedyną prawdziwą przeszkodą są podziały wynikające z przeszłości, więc proponują ZHP i ZHR zjednoczenie. Ma do niego dojść stopniowo – najpierw trwająca 5 lat federacja, a później zjednoczenie. Ostatecznie propozycje WOSM-u odrzuca ZHR. Natomiast ZHP od 25 lat jest w WOSM, który uznaje Związek za jedyną organizację skautową w Polsce.
Podobnego zdania co do podziałów miał być również Stanisław Broniewski Orsza, uznawany za współzałożyciela ZHR-u, który później jednak działał na rzecz zjednoczenia harcerstwa. Stwierdził on, że powodem podziałów w harcerstwie jest stosunek do przeszłości.
Jak powstało Stowarzyszenie Harcerskie oraz Royal Rangers?
Należy jeszcze wyjaśnić jak powstały dwie inne stosunkowo liczne i znane organizacje. Pierwsza z nich to Stowarzyszenie Harcerskie, które powstało w ramach kolejnego rozłamu w ZHP. A mianowicie po XXX Zjeździe Nadzwyczajny ZHP w 1995 roku, na którym wykreślono alternatywną rotę Przyrzeczenia Harcerskiego, kwestionowaną przez WOSM i WAGGGS i która była przeszkodą w dołączeniu Związku do skautowej rodziny. Część środowisk z Warszawy i okolic nie mogła się z tym pogodzić, więc tworzy działające do dzisiaj Stowarzyszenie Harcerskie.
Natomiast Royal Rangers nie powstali z żadnego podziału ZHP. To organizacja wywodząca się z Kościołów protestanckich z USA, która w swoich działaniach czerpie z międzynarodowego skautingu. W Polsce na dobre zaczęli działać od 2006 roku i podobnie jak u Skautów Europy nie zobaczymy krzyża harcerskiego. Kierują się oni przyrzeczeniem, ośmiopunktowym prawem oraz Złotą Zasadą – A więc wszystko, co byście chcieli, aby wam ludzie czynili, to i wy im czyńcie (Mt 7, 12).
Przy pisaniu artykuły korzystałem z książki hm. Ryszarda Pacławskiego „Gra o harcerstwo”, a także informacji zawartych na stronach internetowych ZHP, ZHR, Skautów Europy i Royal Rangers.
Przeczytaj też:
Radosław Rosiejka - instruktor Zespołu Wędrowniczego WWM GK ZHP oraz Wydziału Komunikacji i Promocji GK ZHP, przez dwa lata drużynowy drużyny wędrowniczej w Hufcu „Piast” Poznań-Stare Miasto. Lubi jeździć na rowerze i słuchać muzyki, ale nie robi tego równocześnie.
