Nie przerywaj!
Ktoś przejawia lęk i bardzo się męczy – co robisz? Śmiejesz się i pokazujesz to innym, omijasz osobę, czy starasz się zapewnić jej poczucie bezpieczeństwa? Odpowiedź jest chyba jasna, ale co jeśli sytuacja dotyczy osoby, która się jąka?
W zeszłym roku miałam okazję poprowadzić zbiórkę dla wędrowników o tym, czym ogólnie zajmuje się logopedia. W pewnym momencie poprosiłam uczestników, by porozmawiali ze sobą na dowolny temat. Zaznaczyłam jednak, by w trakcie ćwiczenia spróbowali uchwycić aspekty, które w ogóle umożliwiają im tę rozmowę. Po kilku minutach rozpoczęliśmy analizę, a wędrownicy słusznie zauważyli, że ta codzienna czynność jest niezwykle zależna: od rozmówców, ich skupienia, samopoczucia, czynników zewnętrznych w postaci miejsca, dobiegających dźwięków, tematu, atmosfery… Wreszcie rozmowy nie byłoby, gdyby nie sprawność całego aparatu artykulacyjnego, a także sprawnie działającego mózgu, w którym istnieją specjalne ośrodki odpowiedzialne za mowę i jej rozumienie. Usunięcie chociaż jednego elementu powoduje zakłócenia – złe samopoczucie spowodowane bólem brzucha lub stresem sprawia, że nie chce nam się rozmawiać. Brak możliwości wzięcia oddechu czyni mówienie niemożliwym. A co gdyby istniał czynnik, który przeszkadzałby ci w mówieniu przez cały czas?
Na czym polega jąkanie?
Dr Mieczysław Chęciek, specjalista neurologopeda, nazywa jąkanie komunikatywnym zaburzeniem płynności mówienia o podłożu wieloczynnikowym, któremu towarzyszą zakłócenia fizjologiczne, psychologiczne, językowe i socjologiczne, a które przejawia się skurczami mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych (…). Osoba jąkająca się może powtarzać głoski, sylaby, słowa, frazy, nienaturalnie przeciągać niektóre spółgłoski, a nawet wstrzymywać dźwięki oraz przepływające powietrze (tzw. bloki). Co więcej, pojawiają się skurcze mięśni, których nie da się przewidzieć – trudno jest też nad nimi zapanować w trakcie mówienia.
Jest wiele przyczyn jąkania
Czy przestraszyliście się kiedyś tak bardzo, że wasz brzuch był cały spięty i pojawiło się w nim nieprzyjemne łaskoczące uczucie? Tak właśnie może wyglądać skurcz w trakcie mówienia i nie musi dotyczyć tylko twarzy – głównym mięśniem oddechowym jest przecież przepona. Dodatkowo czasem wykształcają się współruchy mięśni (np. zaciskanie rąk), a nawet strach przed mówieniem (logofobia). Abstrahując od tego, jak jąkanie brzmi i wygląda, jest ono po prostu bardzo męczące dla osoby mówiącej.
Czy jąkanie wynika z traumy?
Powiedzenie, że ktoś się jąka, bo przeżył traumę, może być sporym uproszczeniem. Owszem – istnieje jąkanie natury psychologicznej, które może zostać zapoczątkowane w momencie traumatycznego wydarzenia. Jednak przyczyn jąkania jest znacznie więcej – mogą być powiązane z budową anatomiczną mózgu, nadaktywnością lub niedoczynnością niektórych jego obszarów, skutkiem uszkodzenia mózgu podczas wypadków lub w trakcie przechodzenia niektórych chorób.
Jak rozmawiać z osobą jąkającą się?
Udzielając rad podkreślasz, że widzisz problem
Przede wszystkim nie udzielaj złotych wskazówek typu: mów wolniej, nie denerwuj się, spokojnie, spróbuj się zrelaksować. To raczej nie zadziała – gdyby to było takie proste zapewne nie istniałyby programy terapii jąkania. Udzielając rad podkreślasz, że widzisz problem i nie skupiasz się na tym, co ktoś do ciebie mówi, ale w jaki sposób to robi. Osoby w wieku nastoletnim oraz dorosłe w większości przypadków są świadome swoich zaburzeń płynności mowy, więc zwracanie im na to uwagi jest po prostu przykre, a w towarzystwie może być odebrane jako poniżające.
W rozmowie wykazuj się cierpliwością – pozwól dokończyć zdanie i nie podpowiadaj słów choćby to miało długo trwać. Utrzymuj kontakt wzrokowy dając tym samym poczucie, że słuchasz i skupiasz się na treści. Nie musisz przesadnie zwalniać tempa swojej wypowiedzi.
Psycholog kliniczny, edukator i autor Joseph Sheenan trafnie opisał jąkanie jako analogię góry lodowej, gdzie zauważalne i słyszalne objawy jąkania znajdują się powyżej linii wody. Cała niewidoczna pod powierzchnią wody góra jest zbiorem szerszych emocjonalnych uczuć. Pamiętaj, że choć zauważalne, jąkanie nie jest jedyną cechą twojego rozmówcy.
Przeczytaj też:
Anna Mroczek - członkini Referatu Wędrowniczego Chorągwi Krakowskiej. Absolwentka filologii szwedzkiej, która stara się odnaleźć w nowej dziedzinie - logopedii. Miłośniczka dalekiej Północy, dobrych reportaży i podróży.
