Alfabet polityczny
Przez ostatnie sześć kadencji demokracja w Polsce dojrzewała. Zmieniały się partie polityczne i ordynacja wyborcza. Po wyborach 2007 roku część politologów postawiła tezę, że system wyborczy się wreszcie ustabilizował. Skoro przestała go trawić ciągła płynność i niepewność, warto przyjrzeć się mu nieco bliżej.
Aklamacja – sytuacja, w której brany pod głosowanie wniosek został przegłosowany jednogłośnie.
Cisza wyborcza – w Polsce rozpoczyna się w piątek przed weekendem, w którym odbywają się wybory, a kończy się w momencie, gdy we wszystkich lokalach wyborczych zakończy się głosowanie.
Demokracja – właściwie to powinno się napisać „państwo liberalno-demokratyczne”, bo to jest to, w którym żyjemy. Jest to próba połączenia zasad klasycznej demokracji wywodzącej się ze starożytności z ideami okresu rewolucji francuskiej. Państwo demokratyczne opiera się na spisanej konstytucji, która stanowi źródło praw. Szczególnie ważne jest poszanowanie praw mniejszości, które powoduje, że ustrój nie staje się tyranią większości.
Elitaryzm – teoria głosząca, że to elity powinny rządzić państwem i przewodzić społeczeństwu. Wyłącznie w obrębie elit powinien się dokonywać wybór rządzących.
Frekwencja – liczba osób głosujących spośród grona osób posiadających czynne prawo wyborcze. Najczęściej wyraża się ją procentowo.
Grupy wpływu – są inaczej nazywane lobbystami. Są to zrzeszenia osób, w zależności od systemu muszą być one zarejestrowane bądź nie, które poprzez swoje działania chcą doprowadzić do sprzyjających im przepisów prawnych.
Ideologia – termin bardzo niejednoznaczny. Jednak w najprostszym rozumieniu jest to powiązany zbiór idei odnoszący się do tego, jak powinna wyglądać rzeczywistość społeczna, polityczna i prawna (np. marksizm).
Inicjatywa ustawodawcza – prawo do zgłoszenia projektu ustawy pod obrady sejmu. W Polsce takie prawo przysługuje:
- 15 posłom,
- komisjom parlamentarnym z wyłączeniem komisji śledczych,
- senatowi jako całej izbie,
- prezydentowi,
- radzie ministrów,
- grupie co najmniej stu tysięcy obywateli.
Konwent Seniorów – organ wewnętrzny sejmu, który ma ułatwić koordynację pracy pomiędzy klubami i kołami parlamentarnymi.
Komisja wyborcza (obwodowa) – organ państwa tworzony specjalnie na czas wyborów. Jego zadaniem jest przeprowadzenie głosowania i policzenie głosów. Składa się z obywateli posiadających czynne prawo wyborcze.
Lista wyborcza – w najprostszym rozumieniu jest to lista kandydatów do danej instytucji. Jednak w polskim systemie wyborczym lista ta w zależności od wyborów musi być poparta pewną ilością podpisów obywateli i zarejestrowana w Państwowej Komisji Wyborczej.
Legitymizacja – inaczej można powiedzieć, że jest to mandat uzyskany od wyborców. To znaczy, że nasz wybór jest efektem poparcia przez obywateli, czyli ma legitymizację.
Metoda d’Hondta – metoda premiująca duże partie przy podziale mandatów. Polega ona na uporządkowaniu partii w zależności od liczby zdobytych głosów, a następnie dzielenie przez kolejne liczby. Najwyższe wyniki po podzieleniu są premiowane mandatami. W Polsce była stosowana również metoda St. Lague, która różni się dzielnikami, ponieważ w niej są to kolejne liczby pierwsze, z czego pierwszym dzielnikiem było 1,4. Ten system premiował mniejsze partie polityczne, co powodowało, że podział mandatów w sejmie był bardziej proporcjonalny.
Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu – przewodniczący izb wybierani przez członków poszczególnych instytucji na pierwszym posiedzeniu po ogłoszeniu wyników wyborów. Do czasów ich wybrania izbą przewodniczą marszałkowie seniorzy.
Okręg wyborczy – to jednostka terytorialna, w której wybierana jest określona ilość mandatów.
Okręgi jednomandatowe – taka odmiana systemu wyborczego, w której z każdego okręgu zostaje wybrany tylko jeden przedstawiciel. Minusem takiego systemu jest to, że znaczna część głosów wyborców nie jest brana pod uwagę.
Prezes Rady Ministrów – inaczej zwany premierem. Jest to szef rządu, którym zazwyczaj zostaje lider zwycięskiej partii politycznej. Jednak w Polsce zwyczaj ten nie zawsze jest dotrzymywany, dotyczy to takich przypadków, jak Jerzy Buzek czy Kazimierz Marcinkiewicz. Głównym zadaniem prezesa rady ministrów jest kierowanie pracami rządu, który zawsze jest autorem największej ilości inicjatyw ustawodawczych.
Prezydent – w polskim systemie politycznym jest najważniejszym dostojnikiem w kraju, jednak jego wpływ na działanie państwa jest symboliczny. Jednym z jego najważniejszych uprawnień jest uczestnictwo w procesie legislacyjnym. Ma prawo weta ustawodawczego, jak również może skierować każdą ustawę do Trybunału Konstytucyjnego. Jest zwierzchnikiem Sił Zbrojnych.
Państwowa Komisja Wyborcza – stały organ państwa, który każdorazowo czuwa nad przygotowaniem i przeprowadzeniem wyborów. Przyjmuje zgłoszenia kandydatów oraz ogłasza wyniki wyborów.
Referendum – forma demokracji bezpośredniej, w której jakaś kwestia zostaje poddana publicznemu osądowi. To oznacza, że w głosowaniu może wypowiedzieć się każdy obywatel posiadający pełnię praw publicznych.
Sejm, Senat – dwie izby polskiego parlamentu. Izbą niższą jest sejm, który składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, tajnych, proporcjonalnych, równych i bezpośrednich. Senat jest izbą wyższą składającą się ze 100 członków wybieranych w okręgach jednomandatowych. W polskim systemie politycznym zarysowuje się wyraźna przewaga niższej izby, dlatego też izba wyższa jest często nazywana izbą zadumy.
Tajność wyborów – bardzo ważna cecha polskiej ordynacji wyborczej. Ma ona kilka aspektów. Pierwszym z nich jest to, że decyzji każdego wyborcy nie będzie można mu przypisać – oznacza to, że państwo musi zagwarantować techniczne warunki do tajnego głosowania. Jednak przez to również obywatel ma obowiązek głosować tak, żeby nikt nie mógł zapoznać się z jego decyzją.
Ustawa – akt uchwalany przez parlament, który zajmuje najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego.
Wyborca – osoba, która ma czynne prawo wyborcze, czyli jest obywatelem polskim, który osiągnął pełnoletniość i posiada pełnię praw publicznych.
Zasady ustroju – kluczowe zasady, które określają ustrój państwa i system władzy. Tworzy to tożsamość konstytucyjną państwa.
ŹRÓDŁA:
Garlicki Leszek, Polskie Prawo Konstytucyjne, Liber, Warszawa 2009
Szmulik Bogumił, Żmigrodzki Marek [red.], Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, Wydawnictwo Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007
