Pierwszy Punkt- podstawa wartości
W „Gawędach Druhny Babci” Druhna Wiśniewska napisała takie zdanie: „Od 90 lat rzuca się w oczy, że jesteśmy też bardzo „plastyczni” i jedyne, co nas łączy od początku i co trwa do dziś , to jest Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie oraz to, co nazwałabym „etosem harcerstwa”.” O „niezmienności” Prawa przez pryzmat pierwszego punktu…
hm.Wojciech Konieczny
Aby rozpocząć rozważania nad 1 punktem Prawa warto spojrzeć na niego w kontekście historycznym. W moim odczuciu obecny zapis powoduje, że punkt ten stracił swoje pierwotne znaczenie. Posunąłbym się do twierdzenia, że obecny zapis „skrzywia” pierwotne znaczenie tego punktu Prawa, a w efekcie Prawa jako całości.
Tak więc na początek trochę historii (jako materiał źródłowy traktuję broszurę „Przed Zjazdem Programowym ZHP”).
„Harcerz sumiennie spełnia swoje obowiązki wynikające z Przyrzeczenia harcerskiego”.
Skąd wziął się taki zapis? Aby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba prześledzić najnowsze zmiany Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego.
W roku 1990 XXVIII Zjazd ZHP przywrócił tradycyjne brzmienie Prawa Harcerskiego z roku 1932. Tradycyjne, za wyjątkiem pierwszego punktu, który w roku 1932 brzmiał „Harcerz służy Bogu i Polsce i sumiennie spełnia swoje obowiązki”.
Ten sam Zjazd wprowadził drugą Rotę Przyrzeczenia, ideą tej zmiany było to, żeby osoby niewierzące nie musiały składać przyrzeczenia zawierającego słowo „Bóg”.
W sytuacji, kiedy dopuszczono Rotę Przyrzeczenia, niezawierająca słowa „Bóg” trzeba było konsekwentnie usunąć słowo „Bóg” również z tekstu Prawa. Tak więc, pierwszy punkt Prawa uzyskał znane nam brzmienie „Harcerz sumiennie spełnia swoje obowiązki wnikające z Przyrzeczenia harcerskiego”, przez co tak naprawdę ZHP nie powróciło do Prawa z roku 1932.
W roku 1995, w związku ze wstąpieniem ZHP do WOSM i koniecznością wprowadzenia jednej roty Przyrzeczenia, Zjazd pozostawił jedną (tradycyjną z roku 1932) Rotę, jednakże z jakiegoś powodu nie przywrócił pierwotnego brzmienia pierwszego punktu Prawa. Być może był to wynik przeoczenia, być może celowe posunięcie. Na to pytanie mogą odpowiedzieć uczestnicy tamtego zjazdu.
Tak czy inaczej, dzisiejsza redakcja pierwszego punktu Prawa jest wynikiem pewnego „wybiegu”, dzięki któremu odwołanie do wartości (Boga i Polski lub dążenia do prawdy i sprawiedliwości) odbywało się poprzez odwołanie się do zapisu w Rocie Przyrzeczenia. Można by powiedzieć, że właściwie nie ma znaczenia, którą wersje zapisu mamy dzisiaj, odwołanie do wartości i tak w Prawie pozostaje.
Wersja obecnie obowiązująca zmienia jednak nieco odbiór pierwszego punktu (w stosunku do wersji z 1932), ponieważ odwołanie do wartości (Bóg i Polska) jest „zakamuflowane”. Na pierwszy rzut oka punkt ten ma przede wszystkim przypominać o Przyrzeczeniu i obowiązkach z niego wynikających. W efekcie całe Prawo zostaje zachwiane, ponieważ jego pierwszy punkt przestał odnosić się wprost do wartości, na które wskazuje pośrednio.
Wystarczy porównać komentarze do pierwszego punktu Prawa powstałe przed rokiem 1990 (Stanisław Siedlaczek, Henryk Glass, Jan Mauersberger, Stefan Wyszyński) z komentarzem Stefana Mirowskiego. Wyraźnie widać, że komentarze wcześniejsze mówią o wartościach i obowiązku, natomiast w komentarzu dh. Mirowskiego środek ciężkości został przesunięty w kierunku obowiązku i służby.
Powinniśmy bardzo poważnie rozważyć pełen powrót do zapisu z 1932 roku. Jest to celowe nie tylko ze względu na tradycję, ale właśnie przede wszystkim po to, aby pierwszy jego punkt mówił wyraźnie i bezpośrednio o podstawowych wartościach, na których opiera się idea harcerstwa.
Oczywiście słowo „Bóg” wywołuje często wiele kontrowersji, ponieważ osoby niewierzące mogą uważać za zakłamanie odnoszenie się do Boga, w którego istnienie nie wierzą.
Można spojrzeć na to nieco inaczej – w tym przypadku słowo „Bóg” może oznaczać nie tyle Najwyższy Byt, ile jest słowem, za którym stoi cały chrześcijański system wartości, którego normy są z kolei podstawą wychowania w ZHP (patrz Statut ZHP).
Za słowem „Polska” kryje się to wszystko, co związane jest z miłością i służbą ojczyźnie. Zwróćmy przy tym uwagę, że nie chodzi tutaj o obronę ojczyzny w sensie walki zbrojnej, ale o wrażliwość na jej bieżące potrzeby oraz rzetelną pracę i takie działania, które są dla Niej w danym momencie najkorzystniejsze. W efekcie wartości określone jako „Bóg” i „Polska” są jak najbardziej aktualne i najprawdopodobniej nigdy aktualne być nie przestaną.
Podsumowując, nie jestem zwolennikiem dużych zmian w Prawie Harcerskim. Osobiście nie czuję też, że jest nieaktualne. Jest kodyfikacją systemu wartości, który powinien zostać stały – można powiedzieć, że jest kodyfikacją idei harcerstwa. Uważam, że powinniśmy bardzo poważnie rozważyć dokonanie jednej zmiany – przywrócić tradycyjne brzmienie pierwszego Punktu Prawa, co w efekcie oznaczałoby powrót do tradycyjnego zapisu, w którym na pierwszym miejscu zostały postawione wartości będące podstawą harcerstwa.
hm. Wojciech Konieczny – Kierownik Wydziału Programowego Chorągwi Gdańskiej, z-ca Komendanta Chorągwianej Szkoły Instruktorskiej „MAK”, członek komisji ds. programu i pracy z kadrą Rady Naczelnej ZHP. Biotechnolog. Jest asystentem na Wydziale Farmaceutycznym Akademii Medycznej w Gdańsku.
