Po nitce do kłębka

Archiwum / 11.04.2008

Czytając podstawy wychowawcze ZHP już na samym początku, w misji, widzimy, że podejmowane przez nas – instruktorów – działania mają wspierać młodego człowieka w jego wszechstronnym rozwoju. Zgłębiając dokument dalej, widzimy, że ten rozwój ma się odbywać na pięciu płaszczyznach: duchowej, emocjonalnej, intelektualnej, społecznej i fizycznej.

„Kto się przestaje rozwijać, umiera.”
Antoine de Saint-Exupéry
Wielka księga mądrości

Żeby jednak móc świadomie podejmować się takich działań warto zastanowić się przez chwilę czym tak właściwie jest sam rozwój. Możemy go zdefiniować jako progresywny proces, a właściwie łańcuch procesów, które trwają w określonym czasie. Jedne zmiany są konsekwencją poprzedzających je zmian i zawsze występują one w określonej, jednakowej u wszystkich kolejności (bo trudno by było biegać, zanim nauczymy się stać). Zmiany następujące w rozwoju możemy podzielić na dwie kategorie: ilościowe (przyrastanie pewnej cechy lub procesu), a także jakościowe (jakiś proces narasta i przekształca się tworząc nową jakość).

Jednak samo rozumienie pojęcia nie wystarczy. Warto zastanowić się także na jakim etapie rozwoju jest ów młody człowiek, którego wychowanie powierzono nam w ZHP. Choć instynktownie wyczuwamy, które z naszych działań mogą wesprzeć którą ze sfer rozwoju, to często zapominamy, że muszą być one także dopasowane właśnie do tego etapu. Bo trudno przecież, żeby rozwijające było dla 20-letniego wędrownika pląsanie, podczas gdy w przypadku 7-letniego zucha działa ono bardzo stymulująco. 

Jest bardzo wiele różnych periodyzacji procesów rozwojowych, my jednak skoncentrujemy się tylko na jednym z nich. Podział ten można zobaczyć poniżej.

Podział ten dokonany został na podstawie analizy kolejnych etapów rozwojowych. Każdy z wydzielonych okresów charakteryzuje się czym innym.

Jak widać podział grup metodycznych w ZHP nie do końca odzwierciedla tę periodyzację. Każdy z pionów zahacza co najmniej o 2 okresy (zuchy 6-10 r.ż., harcerze 10-13 r.ż., harcerze starsi 13-16 r.ż.). Pod tym względem grupa wędrownicza jest najbardziej różnorodna, gdyż obejmuje swym zasięgiem aż 3 okresy we wspomnianym podziale. Oczywiście może to trochę banalny wniosek, gdyż wiadome jest, że w tej grupie jest największa rozpiętość wiekowa. Warto jednak uświadomić sobie, że jeżeli do jednego wędrowniczego worka wrzucamy młodzież od 16 do 25 roku życia, to musimy się liczyć z tym, że znajdują się w niej ludzie na różnych etapach rozwoju. Spróbujmy więc prześledzić różnice rozwojowe w poszczególnych okresach.

Okres dorastania (adolescencji, dojrzewania) – 12 r.ż. – 17 r.ż.

W tym okresie skupimy się oczywiście jedynie na przedziale nas interesującym, a mianowicie 16-17 r.ż. W tym czasie ciało finiszuje w osiągnięciu dojrzałości płciowej. Oczywiście w przypadku większości dziewcząt proces ten mógł zostać zakończony już nieco wcześniej. Rozwija się tu bardzo dobrze sprawność fizyczna, ciało jest proporcjonalne, a sylwetka dobrze ukształtowana. Znacznie wzrasta zainteresowane płcią przeciwną. Budowane są także silniejsze związki przyjaźni rówieśniczej. Jednak to przyjaźnie dziewcząt są silniejsze i częstsze. Ich znajomości są też znacznie głębsze uczuciowo.

Młodzież zaczyna się angażować w działania społeczne obejmujące nieco szersze kręgi, niż tylko własne podwórko. Zaczyna dobrze funkcjonować w różnych grupach i pełnić różne role społeczne. Ma przekonanie, że to, co słuszne, zależy od opinii większości w danej grupie społecznej. Wciąż jednak młody człowiek w tym wieku potrzebuje dużej autonomii.

Pojawia się głęboki szacunek dla autorytetów, choć autorytet rodziców wciąż jest jeszcze obniżony. Stabilizuje się natomiast system wartości i postaw. Kształtowane są własne ideały. Pojawia się przekonanie, że reguły społeczne muszą być przestrzegane.

Okres ten charakteryzuje także krytyczna ocena wartości społecznych i politycznych. Młody człowiek zaczyna przyjmować swój światopogląd, a w swych sądach zwraca uwagę nie tylko na motywy działania jednostki, ale także na punkt widzenia systemu społecznego.
 
To także okres kształtowania siebie, swojej osobowości. Rozwija się samoświadomość, a młody człowiek sam, coraz bardziej świadomie, stawia sobie cele i zadania życiowe. Od 15 r.ż. rozwija się także samoocena, dzięki czemu może się on ustosunkować do samego siebie i swojego postępowania. Ma świadomość dodatnich i ujemnych cech swojej osobowości.

Faza ta to szczyt zdolności przyswajania wiedzy, duża jest też zdolność łączenia wiadomości z różnych dziedzin. Człowiek ma pęd do zdobywania nowych informacji i umiejętności. Bardzo poważnie traktuje swoje zainteresowania. Jest gotowy poświęcać im dużo swojego czasu i uwagi.

Nie może doczekać się wkroczenia w dorosłość i bardzo dobrze ocenia siebie w tej przyszłej roli.
 

Okres młodzieńczy – 18 r.ż. – 23 r.ż.

Ten czasokres w całości mieści się w kręgu zainteresowań instruktorów wędrowniczych. To czas, w którym osiągany jest całkowity i ostateczny rozwój ludzkiego ciała. Ostatecznie kształtuje się sylwetka. Organizm jest zdrowy, odporny, sprawny fizycznie. Ku rozpaczy młodych kobiet, pod koniec tego okresu spowalniają się nieco procesy metaboliczne, co powoduje przyrost tkanki tłuszczowej.

Całkowicie został zakończony rozwój płciowy. Osobnicy obu płci zdolni są do prokreacji, wzrasta więc znacznie pobudliwość seksualna. Budowane związki mają znacznie poważniejszy charakter. Coraz częściej młodzi ludzie planują już małżeństwo, dzieci, wspólną przyszłość. Osiągają stabilność uczuć.

Stabilizują się kontakty z rówieśnikami. Podobnie osiągają równowagę relacje z rodzicami. Mija całkowity bunt przeciwko rodzicom. Nie stają się oni jednak na powrót najwyższymi autorytetami, ale też nie są poddawani całkowitej krytyce.

Młodzież nabiera ogromnego poczucia dorosłości i samodzielności, choć w większości przypadków nie osiągają oni jeszcze całkowitej niezależności. Podkreśla to nawet nazwa tego okresu rozwojowego. To okres młodzieńczy, a więc jeszcze nie dorosły.
 
W tym czasie kończy się okres szkolny ponadgimnazjalny i młodzi ludzie stają przed wyborem dalszej drogi życiowej. Dojrzałość emocjonalna i poważny stosunek do życia sprzyja podejmowaniu różnych trudnych decyzji. Decyzja o kontynuowaniu nauki na studiach dziennych przedłuża nieco okres beztroski, choć niejednokrotnie zmusza do szybkiego usamodzielnienia się. Podjęcie pracy oznacza dążenie do samodzielności mniejszymi, ale skierowanymi ciągle w jedną stronę krokami. Niezależnie od wyboru, pomocna tu będzie z pewnością kształtująca się w tym okresie umiejętność korzystania z doświadczenia.

Rozwinięta zdolność zdobywania wiedzy oraz duża pojemność i chłonność umysłu sprzyja dalszej nauce. Doskonale rozwijają się zdolności syntezy i analizy. Młody człowiek nie ma najmniejszych problemów w łączeniu wiedzy z różnych dziedzin życia, z wyciąganiem wniosków i przewidywaniem rezultatów różnych działań. Te umiejętności mogą być mu ni
ezmiernie przydatne nie tylko w pracy naukowej, ale także w codziennym życiu.

To okres głębokiego, indywidualnego rozwoju, ale i odkrywania wewnętrznej sfery człowieka, jego świata psychicznego.  Młody człowiek potrafi uzewnętrznić swoje wewnętrzne przeżycia, mówić o rozterkach. Często zadaje pytania natury egzystencjalnej. Regulatorem zachowania są wybrane przez jednostkę zasady etyczne. Są one dla niego niezwykle ważne. Potrafi postępować zgodnie z nimi nawet, gdy obowiązujące prawo wchodzi w konflikt z tymi zasadami.

Okres wczesnej dorosłości – 24 r.ż. – 34 r.ż.

Wczesna dorosłość wprowadza młodego człowieka w okres całkowitej samodzielności. To czas, w którym studenci kończą pięcioletnią edukację, rozpoczynają pracę i starają się stać całkowicie samowystarczalnymi.

We w pełni ukształtowanym światopoglądzie znika nuta idealistyczna, a realizm w poglądach buduje codzienna rzeczywistość.

Zmysły, choć ciągle bardzo dobrze działające, z wolna pokazują pierwsze oznaki zużycia. Niezdrowy styl życia i brak dbałości o ciało, a także niewłaściwa dieta, dają o sobie znać w nadmiernym przyroście tkanki tłuszczowej.

Młody dorosły jest już nieco doświadczony, gotowy podejmować wyzwania, jego decyzje są świadome, jest gotów ponosić konsekwencje swoich poczynań.

Choć ta faza rozwojowa obejmuje aż dziesięcioletni okres życia, to nie jest ona aż tak bardzo wewnętrznie zróżnicowana, jak poprzednie. Warto zauważyć, że w innych organizacjach młodzieżowych na świecie ograniczenie wiekowe pokrywa się właśnie z górną jej granicą.

Analizując powyższe fazy nie możemy oczywiście zapomnieć, że przedstawione ramy czasowe mogą różnić się nieco u poszczególnych osób. Łączy się to oczywiście z indywidualnym zegarem biologicznym i czynnikami zewnętrznymi wpływającymi na każdego z nas.

Trzeba tu także pamiętać o współzależności oddziaływania biologicznego, dojrzewania i oddziaływania uczenia się, doświadczenia. Jest to proces działający w dwie strony. Im bardziej człowiek jest dojrzały i jego rozwój jest na wyższym poziomie, tym więcej może się uczyć, więcej doświadczać. I na odwrót. Im więcej, doświadczamy, uczymy się, tym bardziej jesteśmy stymulowani do rozwoju.

To prawo rozwoju pokazuje nam, jak wielki może być nasz wkład w rozwój młodego człowieka. Że wspieranie wszechstronnego rozwoju znaczy również: dostarczanie mu nowych doświadczeń, umożliwianie uczenia się, pozwalanie na próbowanie. Trzeba jednak podążać po nitce do kłębka, by wspierać kolejne fazy rozwoju w odpowiedniej kolejności i by swoje stymulatory dostosowywać do poziomu rozwoju wychowanków. Najważniejsze jednak, by stymulować rozwój stale, bo, jak powiedział Antoine de Saint-Exupéry, „Kto się przestaje rozwijać, umiera.”

MISJA ZHP

Naszą misją jest wychowywanie młodego człowieka,
czyli wspieranie go we wszechstronnym rozwoju
i kształtowaniu charakteru przez stawianie wyzwań.