Przegląd harcerskich specjalności
Wodne, sportowe, turystyczne, pożarnicze – specjalności jest sporo, warto poznać założenia wszystkich z nich. Ostatnia już część poradnika harcerskich specjalności przygotowanego przez Wydział Specjalności Głównej Kwatery ZHP.
Wydział Specjalności GK ZHP
1. Drużyny artystyczne
Jedną z najczęściej wybieranych specjalności w ZHP jest działalność artystyczna. Przybierać może ona wiele form m. in. kluby piosenki, drużyny teatralne, zespoły muzyczne, grupy taneczne, orkiestry dęte… Wyliczać można by długo, lecz chyba nigdy nie bylibyśmy w stanie wymienić wszystkich możliwych form. Ważne jest zachowanie istoty działalności – realizacja siebie w grupie przez wspólną działalność kulturalną, przeżywanie emocji estetycznych i dzielenie się tym z innymi – widzami, słuchaczami, uczestnikami akcji, warsztatów i kursów artystycznych. Dobór specjalizacji (malarstwo, rzeźba, muzyka, teatr, taniec, film, fotografia i in.) zależy od zainteresowań członków drużyny i uzdolnień kadry. Forma działalności jest natomiast zależna od możliwości, z jakimi spotykamy się we własnym środowisku.
Warto jednak zastrzec, że nie jest drużyną artystyczną taka jednostka harcerska, która jedynie przy ognisku lub na zbiórce śpiewa ogólnie znane piosenki harcerskie czy turystyczne. Nie jest też nią grupa harcerzy, która raz na pięć lat, z okazji kolejnej okrągłej rocznicy powstania hufca przygotuje krótki program słowno-muzyczny. Specjalność artystyczna musi stać się główną treścią działalności drużyny lub klubu. I tak np. drużyna artystyczna, zajmująca się teatrem często odwiedza teatry, uczestniczy w warsztatach i kursach, zdobywa sprawności recytatorskie i aktorskie, przygotowuje i wystawia spektakle, a także bierze udział w przeglądach i konkursach. Klub muzyczny zatroszczy się o instrumenty i edukację muzyczną swoich członków, stale będzie poszerzał swój repertuar wyszukując szczególnie utworów rzadkich i niespotykanych, poszukiwał będzie własnego, oryginalnego brzmienia i wizerunku po to, by zaskakiwać słuchaczy na licznych występach i przeglądach. Ambicją wszystkich będzie zaś osiąganie wysokiego poziomu, odnajdowanie rzeczy nieznanych, zdobywanie laurów i serc publiczności. Wszystko po to, by każdy nasz harcerz stawał się bardziej wrażliwym, sprawniejszym, spełnionym i szczęśliwym człowiekiem.
Bardzo istotne są szybkie efekty pracy – prezentacje! Cóż może być lepszym motorem dla dalszej pracy artystycznej, niż oklaski po występie, czy miłe wpisy do księgi pamiątkowej wystawy. Każdemu artyście na tym zależy najbardziej, a cóż dopiero tym niecierpliwym – dzieciom i młodzieży!
Należy też pamiętać o tym, że to co wystawiamy, śpiewamy, rysujemy musi być niepowtarzalne i oddawać nas samych. Nie ma gorszej rzeczy niż starać się za wszelką cenę dopasowywać do cudzych wzorów, gustów lub też powielać obce pomysły i podejmować wyświechtane tematy. Któż jak nie harcerz powinien zachować wrażliwość i zmysł obserwacji otaczającego świata? Tym właśnie odróżniają się prawdziwie harcerskie środowiska artystyczne od pozostałych! Harcerz wychodzi w świat, obserwuje, myśli, dyskutuje i własną twórczością – piosenką, tańcem, rysunkiem, rzeźbą – stara się wyrazić to, co odczuł! To chyba najważniejszy element naszej działalności.
Oczywiście, wielu drużynowych może w tym momencie pokręcić głową i powiedzieć, że to się tylko tak łatwo mówi, a tak naprawdę to droga trudna i daleka. A ja się z nimi nie zgodzę! Bo każdą drogę tak naprawdę zaczynamy od pierwszego kroku, a o wszystkim decyduje człowiek. Najlepiej taki z charyzmą, który umie co powinien umieć, wie czego chce, jest twórczy, odważny, wytrwały i tryska zaraźliwą energią. Tylko taki ktoś potrafi zarazić entuzjazmem innych i pociągnąć za sobą na niełatwym szlaku działalności artystycznej. I taki właśnie powinien być drużynowy, czy też szef klubu artystycznego!
2. Drużyny ekologiczne
„Harce, wycieczki, obozowych przeżyć moc…” a wszystko to w lesie, nad jeziorem, w otoczeniu przyrody. Nikt nie wyobraża sobie przecież harcerstwa zamkniętego w czterech ścianach izby. Kiedy na co dzień otacza nas zgiełk cywilizacji, marzymy o tym by oderwać się od hałasu i kurzu, zastanowić nad odwiecznymi prawami przyrody, której my jesteśmy tylko małą cząstką.
Życie w zgodzie z naturą jest jedną z podstawowych zasad, którymi powinien kierować się każdy harcerz. Poznajemy przyrodę, jesteśmy wrażliwi na jej piękno. Postępujemy w taki sposób by jej nie szkodzić. Postawa ekologiczna nie polega bowiem na powstrzymywaniu się człowieka od korzystania z naturalnych zasobów przyrody, ale na korzystaniu z nich w sposób, który nie zakłóca równowagi przyrodniczej.
Drużyny, które wybrały specjalność ekologiczną to te, których członkowie w sposób szczególny interesują się ochroną środowiska i chcą dołożyć wszelkich starań by w otaczającym nas świcie nie zabrakło „odcieni zieleni”. Chronią oni przyrodę na wiele sposobów. Zaczynają oczywiście od pracy nad sobą – poznają środowisko (rośliny, zwierzęta), zapoznają się z celami i formami ochrony przyrody, starają się dbać o czystość lasów, nie zatruwać wody i gruntów (nie myją się w jeziorach czy rzece mydłem i innymi detergentami, nie zakopują śmieci w lesie, segregują odpadki itp.). I nie chodzi tu tylko o sprzątanie śmieci lecz przede wszystkim o wytropienie przyczyn i usunięcie ich. Chcą zostawić ten świat, trochę lepszym niż go zastali.
Harcerze z drużyn ekologicznych dbają także o to, by swoim doświadczeniem i wiedzą dzielić się z innymi – uczniami szkół, przy których działają, drużynami w hufcu czy też społecznością lokalną. Prowadzą edukację ekologiczną przekazując wiedzę o środowisku przyrodniczym oraz wpływie człowieka na przyrodę – zarówno tym negatywnym jak i pozytywnym. Organizują różnego rodzaju akcje: kierują „sprzątaniem świata” na terenie miejscowości, w której działają, organizują pikniki ekologiczne, warsztaty itp. Aby podnosić swoją wiedzę i kwalifikację sami też uczestniczą w szkoleniach, biorą udział w konkursach – min. „Grze w zielone” organizowanej co roku przez Inspektorat drużyn ekologicznych GK ZHP, akcji „Florek” organizowanej przez Komendę Podkarpackiej Chorągwi ZHP i wielu innych.
Dzięki specjalności ekologicznej, można realizować cele wychowawcze w drużynie stosując metodę harcerską. Pracując na rzecz środowiska naturalnego, można nauczyć harcerzy odpowiedzialno
ści i wrażliwości na innych ludzi, zwierzęta, rośliny. Praca z tą specjalnością daje nam wiele satysfakcji. Włączając się w działania organizacji zajmujących się ekologią czy ochroną środowiska szybciej można dostrzec efekty podjętych działań. A jak zdobyć i utrzymać specjalność? Przede wszystkim należy spełnić następujące kryteria:
3. Drużyny Jeździeckie
Kto chociaż raz dosiadł konia, ten wie jak niezwykle wygląda świat z wysokości siodła, czym jest ciepło i przyjaźń, i jak niezwykłych wrażeń dostarcza wspólny galop.
Od wieków zdawano sobie sprawę z niezwykłych możliwości jeździectwa w kształceniu silnego charakteru i sprawności fizycznej. Należy do nich zwłaszcza emocjonalne zaangażowanie – nie wystarczy bowiem jeździć na koniu, konia trzeba kochać i starać się go zrozumieć. To szkoła charakteru i samodoskonalenia, wymagająca ogromnego zdyscyplinowania. Kto chce jeździć konno, musi przełamać lęk i niepewność siebie, wyrobić w sobie opanowanie, cierpliwość i systematyczność, musi nauczyć się odpowiedzialności za powierzone jego opiece silne, lecz bezbronne zwierzę.
Jeździectwo to dużo radości – z galopu zastępem w terenie, pokonywania przeszkód podczas zajęć, z wzajemnego zrozumienia konia i jeźdźca. Jeździectwo to również obyczaje, etyka i kultura, wiążące wszystkich jeźdźców bez względu na wiek i doświadczenie. W przypadku kultywowania tradycji kawaleryjskich to także nabywanie wiedzy o historii i tradycjach naszego kraju.
W programie drużyny jeździeckiej uwzględnia się wychowawcze aspekty jeździectwa oraz bogatej tradycji jazdy polskiej. Ale harcerskie drużyny jeździeckie, to nie tylko kawaleria. Drużyna konna to wachlarz możliwości: sport konny, turystyka konna, konne patrole Straży Ochrony Przyrody, hipoterapia, kursy jeździeckie, pokazy konne, rajdy i obozy wędrowne oraz wiele innych.
Działania drużyn jeździeckich wspiera Inspektorat Drużyn Jeździeckich przy Wydziale Specjalności GK ZHP – zapewnia on głównie pomoc merytoryczną i programową, polegającą na organizacji kursów, obozów i zawodów jeździeckich, spotkań środowisk kawaleryjskich i jeździeckich, egzaminów na Powszechne Odznaki Jeździeckie PZJ. Kontakt i pomoc łatwo znaleźć – wystarczy wejść na stronę internetową wydziału specjalności, lub też napisać list na adres Wydziału Specjalności Głównej Kwatery ZHP.
4. Harcerska Służba Graniczna
Służba graniczna jest magnesem dla młodych ludzi w harcerskich mundurach. Jest to poniekąd uwarunkowane historycznie, bo związki harcerzy z polskimi formacjami wojskowymi są chyba najpiękniejszymi i najbardziej chlubnymi kartami w historii ZHP. Wszędzie, gdzie chodziło o obronę i dobro Ojczyzny, tam polscy harcerze zawsze dawali świadectwo patriotyzmu. Dotyczyło to również ochrony granic naszego państwa. Współcześnie działa dalej magia munduru i zielonego otoku, duma z samodzielności w działaniu i znajomości terenu, a wreszcie możliwości wspólnego pełnienia służby przy wykorzystaniu nowoczesnego sprzętu. Ciekawym jest, że ta magia działa zarówno na chłopców jak i dziewczęta.
Działania drużyny HSG składają się z dwóch części. Pierwsza to harce zgodne z obowiązującymi nas harcerzy metodą, metodyką i regulaminami. Znacznie bardziej ekscytująca okazuje się ta druga, programowa część, polegająca na współpracy ze strażnicami, dywizjonami czy granicznymi placówkami kontrolnymi. Często drużynowymi lub opiekunami drużyn są funkcjonariusze SG. To znacznie ułatwia szkolenie fachowe (rozpoznawanie śladów, obserwacja, patrolowanie, kontrola osób i pojazdów, wykrywanie i rozpoznawanie narkotyków). Połączenie tych dwóch części jest złotym środkiem scalającym tematykę stricte harcerską z umiejętnościami właściwymi dla pograniczników. To z kolei daje drużynowym możliwość tworzenia atrakcyjnego programu adekwatnego dla młodzieży w dość dużej rozpiętości wiekowej.
Szczególne znaczenie mają u nas formy metodyczne takie jak: podchody, obserwacja, zwiad itp. Są one w znacznym stopniu zbliżone do form działania SG i wymagają tych samych predyspozycji. Formy te można nie tylko wykorzystać do zapoznania młodzieży z pracą Straży Granicznej, ale także do ograniczonego wykorzystania ich w służbie granicznej przy jawnych i bezpiecznych zadaniach.
Czy można realizować program Harcerskiej Służby Granicznej nie mieszkając w strefie nadgranicznej? Brzmi to jak herezja, ale można. Straż Graniczna działa obecnie na terenie całego kraju, a jej placówki istnieją w Kielcach, Toruniu, Łodzi, Poznaniu, Wrocławiu, Krakowie i długo by wymieniać gdzie jeszcze. Z chwilą wstąpienia do unii Europejskiej, a jeszcze bardziej w momencie przystąpienia do układu Schengen (zniesienie kontroli granicznej) drużyny HSG działające przy granicy zachodniej Polski również zmieniły charakter pracy. Tradycyjne formy HSG pozostały tylko na granicy wschodniej. Ale to nie znaczy, że dla HSG nie będzie nic do zrobienia.
5. Harcerska Służba Ruchu Drogowego
Jest to specjalność na pewno niedoceniana przez dzisiejszych instruktorów. Wydaje się, że spowodowane jest to nikłą wiedzą powyższych na temat specyfiki pracy, jak i braku świadomości potrzeby funkcjonowania takiej specjalności. Tymczasem w Polsce w wyniku wypadków i urazów ginie w ciągu roku 2000 dzieci w wieku 0-19 lat, co odpowiada liczebności dwóch wielkich szkół. Tygodniowo daje to liczbę 50 zgonów, co odpowiada dwóm klasom, dwóm drużynom harcerskim. Ile osób można uratować prowadząc działania edukacyjne z zakresu ruchu drogowego i bezpieczeństwa powszechnego w miejscu zamieszkania, czy też promując postawy obywatelskich wobec potencjalnych zagrożeń?
Dlatego też Harcerska Służba Ruchu Drogowego to w pierwszym rzędzie działania edukacyjne. Harcerze poznają jak bezpiecznie poruszać się po drogach (najpierw jako piesi, potem jako rowerzyści, w końcu jako kierowcy samochodów), uczą się jak kierować ruchem drogowym, a swoje umiejętności i wiedzę przekazują swoim rówieśnikom (w formie mikrokursów, konkursów, zawodów, warsztatów), lub wykorzystują w służbie w swoim środowisku. Ale współczesność przynosi także nowe zagrożenia, a co za tym idzie również nowe wyzwania dla HSRD. Bo coraz większym niebezpieczeństwem dla dzieci i młodzieży są: niezabezpieczone środki chemiczne i leki w domu, wadliwe instalacje elektryczne, młodzieżowe gangi, narkotyki i inne używki. Istotnym staje się więc również wiedza o tym jak zabezpieczyć siebie i swoich bliskich, jak zachowywać się w różnych sytuacjach, jak w końcu przeciwdziałać sytuacjom kryzysowym. Harcerska Służba Ruchu Drogowego rozszerza obecnie swoje pole działania promując profilaktykę społeczną. Ten kierunek z
mian w niedalekiej przyszłości spowoduje zapewne również zmianę nazwy specjalności.
W takich działaniach niezbędni są partnerzy – Policja, Straż Miejska, Państwowa Inspekcja Drogowa, a nawet Straż Graniczna i Państwowa Straż Pożarna. To właśnie funkcjonariusze policji najczęściej prowadzą szkolenia z zakresu przepisów ruchu drogowego, kierowania ruchem pojazdów oraz pieszych na drogach publicznych oraz podczas imprez masowych. Oni też bardzo często prowadzą zajęcia z profilaktyki społecznej dotyczącej przestępczości nieletnich i zagrożeń związanych z narkotykami. Ale wszystko zależy od lokalnych możliwości – a inne wymienione powyżej podmioty bardzo często również są chętne do udzielenia pomocy drużynie harcerskiej. Współpracę z partnerami regulują zawarte przez Główną Kwaterę ZHP porozumienia.
Drużyna ubiegająca się o nadanie miana harcerskiej służby ruchu drogowego powinna w trakcie zdobywania specjalności:
6. Drużyny lotnicze
Wielu młodych ludzi marzy o tym, by zostać pilotem. Niektórzy mogą godzinami patrzeć w niebo na lecące samoloty, wyobrażając sobie, że siedzą za ich sterami. Z pomocą w postawieniu pierwszych kroków w przestworza pomocne mogą być harcerskie drużyny lotnicze.
Jak wygląda standardowa drużyna lotnicza? Możliwych jest tu wiele rozwiązań, bo to zależy od wieku i zainteresowań członków drużyn, lokalizacji i wyposażenia środowiska. W zasadzie każde środowisko może zajmować się popularyzacją lotnictwa, poprzez zgłębianie dziejów lotnictwa, uczestnictwo w zawodach i piknikach lotniczych, kolekcjonowanie rzeczy związanych z lotnictwem, czy modelarstwo lotnicze (latawce, balony, modele szybowców, modele silnikowe, makiety modelarskie) i rakietowe. Robią to samodzielnie lub w oparciu o aeroklubowe, miejskie/gminne lub harcerskie modelarnie. Harcerskie modelarnie (kluby modelarstwa lotniczego) działają w Jarosławiu, Krakowie, Jaworze, Warszawie, Ostródzie, Jeleniej Górze, Poznaniu, Czempiniu, Lesznie, Bydgoszczy, Chojnowie i jeszcze w kilku innych miejscowościach. Tam gdzie nie ma modelarni harcerskich można skorzystać z pomocy modelarni w domach kultury lub aeroklubach. Działalność ta osiąga często bardzo wysoki poziom. Wśród harcerskich modelarzy są mistrzowie Europy, a nawet Świata…
Te formy aktywności szczególnie zdają egzamin w przypadku zuchów i harcerzy, ale stanowić mogą też doskonały wstęp do tego, czym chociażby z racji wieku zajmować mogą się harcerze starsi i wędrownicy – paralotnie, lotnie, motolotnie, spadochroniarstwo, baloniarstwo, szybownictwo, sporty samolotowe. W kilku środowiskach harcerskich prowadzona jest działalność lotniowa (lotnie, paralotnie, motolotnie), ZHP posiada także całą eskadrę harcerskich balonów (Harcerz-I, Zuch, Wzlot, Harcerz-II, Skaut, Idea), a także samoloty (PZL-104 „Wilga”, czy też Jak-12M).
Tu też możliwych jest kilka dróg, bo spadochron może stać się tylko etapem na wędrowniczej drodze, gdzie wykonane trzy skoki staną się jedynie elementem wzmocnienia odwagi, zdecydowania i opanowania. Może zaś stać się elementem głębokiej specjalizacji, osiągnięcia mistrzostwa, czy też sposobem na życie! Podobnie jak pozostałe sporty lotnicze…
A jakie korzyści przynosi młodym ludziom lotnictwo? Przede wszystkim wyrabia pewne cechy charakteru: spostrzegawczość, szybkość podejmowania decyzji i szybkość działania, umiejętność sprawnego działania w warunkach dużego obciążenia stresem, odwagę, dokładność, solidność, punktualność. Spadochroniarstwo, czy paralotniarstwo, ba! nawet modelarstwo, wpływa też na rozwój fizyczny. Nikomu nie trzeba przypominać, że jest to wielka harcerska przygoda. A może też wstęp do przyszłego zawodu?
7. Drużyny łączności
Potrzeba nawiązywania łączności na duże odległości jest stara jak świat. Sposobów jest wiele, ale najtańszym jest własne radio nadawczo-odbiorcze. Podczas wielu dużych imprez w ZHP, osoby obsługujące „krótkofalówki” (jak popularnie są nazywane) stają się nieocenione. Są nimi najczęściej harcerki i harcerze z drużyn łączności. Specjalność ta jest bardzo szeroka. Są drużyny zajmujące się łącznością przewodową, znaną z centralek i telefonów z korbką, ale też posługujące się radiami CB (na paśmie obywatelskim) i radiami na fale krótkie i UKF.
O ile do użytkowania systemów łączności przewodowej oraz CB niepotrzebne są żadne uprawnienia, to do zdobycia uprawnień pozwalających na użytkowanie fal krótkich i UKF należy zdać egzamin państwowym. Uprawnienia takie dają możliwość nawiązywania kontaktów z wieloma osobami na duże odległości bez ponoszenia dodatkowych kosztów. Możliwa jest na tych falach łączność z krajami Europy, Afryki i Azji, nierzadko ze stacjami polskojęzycznymi z Ameryki Południowej i Północnej, Afryki (Kuwejtu, Arabii Saudyjskiej) czy polską stacją polarną im. Arctowskiego.
Łączność nie jest zresztą specjalnością tylko polskiej odmiany skautingu. W większości organizacji skautowych są skauci zajmujący się łącznością radiową. Corocznie podczas trzeciego październikowego weekendu wszyscy zainteresowani nawiązywaniem kontaktów na świecie uczestniczą w Światowym Spotkaniu Skautów w Eterze JOTA – JOTI – Jambore On The Air/Internet). Ale oczywiście szanujący się harcerski łącznościowiec nie ogranicza się tylko do tego jednego weekendu.
Wszystkich zajmujących się łącznością i nawiązywaniem w ten sposób kontaktów wspiera Inspektorat Łączności Głównej Kwatery ZHP. W Głównej Kwaterze działa także Centralny Harcerski Klub Łączności SP5ZHP, który organizuje dla krótkofalowców w Polsce zawody o dyplomy krótkofalarskie i nawiązuje kontakty poprzez fale eteru.
8. Drużyny obronne
Młodzi chłopcy od zawsze marzą by być policjantami, strażakami lub żołnierzami. Marzenia te drzemią w nas przez wiele lat i wcale nie kończą się w wieku dojrzewania. W ostatnich latach jak grzyby po deszczu powstały liczne szkoły przetrwania, stowarzyszenia i firmy oferujące przeżycie mocnych wrażeń. To właśnie z powodu marzeń i chęci przeżycia przygody nigdy nie mają one problemów z rekrutacją. W ZHP chęci przeżycia mocnych wrażeń i marzenia o byciu żołnierzem realizują drużyny proobronne. Znakomicie wypełniają one ten obszar zainteresowań. Parafrazując stare przysłowie ta specjalność, jeśli się ją dobrze zaprezentuje, jest jedną z najlepszych możliwych przynęt na ryby, a i wędkarz-instruktor też ją uwielbia. Specjalność proobronna daje środowiskom wiele możliwości pracy i bardzo urozmaica i uatrakcyjnia ich program. Składa się bowiem z wi
elu dziedzin: od strzelectwa przez survival, sporty walki, techniki linowe, paintball (oraz ostatnio popularny ASG), po nurkowanie i skoki spadochronowe. Wszystko to nieodzownie łączy się z uprawianiem sportu i hartowaniem ciała i umysłu, kształtowaniem charakteru. Tu dodałbym jeszcze to, iż jest to bardzo elastyczna specjalność, która w polu swojego działania wkracza w takie specjalność jak: lotnicza, łącznościowa, sportowa, ratowniczo-medyczna i turystyczna.
Harcerze w drużynie proobronnej mają okazję poznać wiele ciekawych zajęć a w wieku wędrowniczym wybierają jedno lub kilka z nich. Specjalizują się w danej dziedzinie a to – podobnie jak w przypadku wielu innych specjalności – jest często pierwszy krok do wybrania sobie zawodu.
9. Poczty harcerskie
Któż nie lubi otrzymywać listów miłych, serdecznych i życzliwych. A jeśli jeszcze list przyniesie harcerz lub harcerka… Poczta harcerska najczęściej jest kojarzona z zaproszeniami, pozdrowieniami, życzeniami, zazwyczaj sympatycznie i bezpretensjonalnie ilustrowanymi. Na kartkach poczty harcerskiej są utrwalone różnego rodzaju zdarzenia i fakty z życia organizacji, zapowiedzi imprez harcerskich, okazjonalne uroczystości, kalendarzowe rocznice, ogólnopolskie bądź lokalne wydarzenia.
Do najważniejszych zadań Poczty Harcerskiej należy:
pomoc w świadczeniu usług Poczty Polskiej,
propagowanie za pomocą własnych wydawnictw wydarzeń, rocznic i świąt harcerskich oraz państwowych,
poznawanie historii harcerstwa, poczt harcerskich, znaczka,
propagowanie filatelistyki,
budowanie własnych zbiorów i ich wystawiennictwo,
wymiana doświadczeń wydawniczych, poznawanie techniki druku,
kształtowanie poczucia estetyki, rozwijanie zdolności,
dokumentowanie pracy.
Obecnie jest zarejestrowanych kilkadziesiąt poczt. Zlot Pamięci Twórcy Krzyża Harcerskiego w Drozdowie organizowany przez PH 101 Łomża, znany, wysoki poziom wydawanych materiałów przez PH Szczecin II, obsługa pocztowa największych w Związku imprez (zloty, zjazdy, uroczystości) przez akredytowane poczty harcerskie, sukcesy we współpracy i wymianie zagranicznej PH „Szaniec” prowadzonej przez niestrudzonego założyciela tej poczty i Honorowego Naczelnika Poczt Harcerskich – hm. T. Ulińskiego, rozrastające się archiwum dobrze opracowanych zbiorów poczt zlokalizowane przy PH Skawina pod opieką hm. M. Bieżanowskiego, kontakty z Centralnym Zarządem Poczty Polskiej, wystawy i ekspozycje wydawnicze – to tylko niektóre przykłady przedsięwzięć i zadań realizowanych przez zapaleńców tej specjalności.
W Rzeszowie istnieje i działa Biblioteka Harcerska, w której znajdują się, choć fragmentaryczne, to jednak znaczące zbiory poczt harcerskich. Zasilane były i są przez sprzymierzeńców i miłośników harcerskich filateliów, wśród których warto wymienić hm. W. Śliwerskiego, hm. J. Krukowskiego, hm. J. Kwaśniewicza. Kierowniczka tej biblioteki – hm. Z. Nowakowska – świetnie czuje klimat tych zbiorów, urządzając tematyczne wystawy (np. „Harcerskie pocztówki świąteczne”, „Święty Jerzy na pocztówkach”, „Harcerskich pieśni czar”), czy udostępniając wydawnictwa związane z harcerską obrzędowością, ilustrujące treści i formy harcerskiego życia – symbole i ideały, jako pomoc w szkoleniu instruktorów. Wszędzie tam, gdzie dzieje się coś interesującego, gdzie potrzebne jest utrwalenie śladu działania, powinna być obecna poczta harcerska i jej aktywni sojusznicy.
Powiedz mi a zapomnę, pokaż mi a zapamiętam, zaangażuj mnie a zrozumiem – to chińskie przysłowie znakomicie oddaje sedno działalności w pocztach harcerskich. Nie ma wspanialszej możliwości kształtowania wizerunku harcerstwa, tak spektakularnie osiąganych efektów wykonanych zadań, jakie dają wydawnictwa. Żeby się o tym przekonać, trzeba się w tę działalność włączyć, zaangażować, przeznaczyć swój czas, siły a niekiedy pieniądze. Nie wiesz, jak dołączyć do najlepszych poczt? Po prostu załóż i zarejestruj własną pocztę. Szczegóły znajdziesz na stronach Naczelnictwa Poczt Harcerskich działającego przy Wydziale Specjalności Głównej Kwatery ZHP.
10. Drużyny Ratownicze
Statystyki mówią, że przeciętnie cztery razy w życiu każdy z nas znajdzie się w sytuacji, kiedy będzie musiał udzielać pierwszej pomocy. Czy to dużo? Tego nie wiem. Wiem natomiast, że każdy, kto nosi na swojej piersi harcerski krzyż przyrzekał kiedyś „nieść chętną pomoc bliźnim”. Właśnie te słowa są mottem Harcerskiej Szkoły Ratownictwa.
Jak pracować ze specjalnością ratowniczą? Dla tych, którzy poczują „etos ratownika" i chcą rozwijać się w tym kierunku ZHP ma kilka propozycji:
• Drużyny ratownicze: W ZHP jest prawie 100 drużyn starszoharcerskich i wędrowniczych, które zdobyły specjalność ratowniczą, a ich drużynowi wzbogacają działania swoich podopiecznych o aspekty pierwszej pomocy. Ważne jest, aby harcerz posiadał konkretne umiejętności ratownicze, ale praktyka pokazuje, że ratownictwo znakomicie „wychowuje”. Poczucie odpowiedzialności za drugiego człowieka, umiejętność działania w grupie, zaradność, zachowanie spokoju w trudnych sytuacjach, profesjonalizm to cechy charakteru, które każdy drużynowy chciałby widzieć u swoich harcerzy. Wielokrotnie okazuje się, że umiejętności i postawy ukształtowane u harcerzy-ratowników są przydatne w różnych sytuacjach życiowych.
• Harcerskie Kluby Ratownicze – w wielu hufcach istnieją takie jednostki, gdzie harcerze stale podnoszą swoją wiedzę z zakresu pierwszej pomocy, ale też mogą sprawdzić się w praktyce np. podczas obsługi medycznej imprez masowych.
• Harcerskie Grupy Ratownicze – Członkostwo w HGR to propozycja dla pełnoletnich członków ZHP. W Polsce istnieje w tej chwili 10 takich jednostek, które muszą spełnić rygorystyczne kryteria, aby używać miana HGR-u. Niezbędne jest posiadanie profesjonalnego sprzętu, potwierdzonych odpowiednimi certyfikatami umiejętności, a co również bardzo ważne, każda taka grupa ma obowiązek współpracy ze służbami profesjonalnymi. Dzięki temu harcerskich ratowników-wolontariuszy możemy znaleźć w karetkach pogotowia ratunkowego, na dyżurach w Szpitalnych Oddziałach Ratunkowych, czy we współpracy z jednostkami Państwowej Straży Pożarnej. Źródłem dużej satysfakcji jest dla nas fakt, że harcerze są już coraz częściej traktowani jako równorzędni partnerzy, na których postawie i umiejętnościach można w pełni polegać.
Całą działalnością ratowniczą w ZHP koordynuje Harcerska Szkoła Ratownictwa, która jest jednostką Wydziału Specjalności Głównej Kwatery ZHP. Powstała ona w 1994 z inicjatywy kilku instruktorów, którzy chcieli, aby w naszym Związku istniał jeden system ratowniczy i aby właśnie przez ratownictwo realizowa
ć ideę służby drugiemu człowiekowi. Po ponad 10 latach istnienia HSR możemy z dumą powiedzieć, że ratownictwo jest jedną z najlepiej rozwiniętych specjalności w ZHP.
HSR organizuje wiele różnorodnych szkoleń. Jest w nich jedna rzecz, której opisać nie sposób. To specyficzna atmosfera, którą poznać można jedynie wybierając się na taki kurs lub obóz. Bardzo wielu ludzi odkrywa po nich w ratownictwie nie tylko swoją pasję, ale także sposób na życie. Najlepszym dowodem na to jest spore grono studentów i absolwentów ratownictwa, pielęgniarstwa czy medycyny, którzy działają w Szkole.
Przez 11 lat naszego działania udało nam się nawiązać współpracę z wieloma instytucjami zajmującymi się profesjonalnie ratowaniem ludzi. Nasza doktryna (czyli to czego uczymy na kursach) oparta jest na wytycznych Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego i Polskiej Rady Resuscytacji. Za wiedzą, którą przekazujemy przyszłym ratownikom stoją uznane autorytety medyczne, które tworzą Radę Programową Harcerskiej Szkoły Ratownictwa. Jest tam m.in. dwóch profesorów medycyny czy krajowy konsultant ratownictwa medycznego w Państwowej Straży Pożarnej. Na czele Rady stoi dr Małgorzata Zembrzuska, która jest z nami od samego początku, a sekretarzem RP HSR jest hm. Rafał Klepacz, który był szefem Szkoły w latach 1994-2002.
W zależności od tego czy wasza drużyna jest starszoharcerską czy wędrowniczą, harcerze powinni wziąć udział odpowiednio w kursie Podstaw Pierwszej Pomocy, bądź w kursie Pierwszej Pomocy HSR. Jeżeli chcecie zorganizować takie przedsięwzięcie, powinniście się zwrócić do inspektoratu ratowniczego Waszej chorągwi, bądź do sekretariatu Harcerskiej Szkoły Ratownictwa. Ciekawe i rozwijające są też inne kursy dla ratowników-wolontariuszy. Szczególnie polecamy kurs podstawowych zabiegów resuscytacyjnych/automatycznej defibrylacji zewnętrznej (BLS/AED) Polskiej Rady Resuscytacji. Coraz więcej instruktorów HSR posiada uprawnienia do szkolenia na takich kursach. Można zatem zwrócić się do sekretariatu HSR z prośbą o zorganizowanie takiego kursu.
Każdy członek drużyny powinien zdobywać sprawności lub odznakę „Ratownik Medyczny ZHP” a także inne uprawnienia specjalistyczne mające zastosowanie w ratownictwie, realizuje projekty lub programy znaków służb. Do dyspozycji mamy system odznak „Ratownik ZHP”, sprawności, które zamieszczone są poniżej oraz znaki służb. Wiele środowisk ma własne wypracowane sprawności, które również można wykorzystać.
11. Drużyny pożarnicze
Wielu z nas kiedyś marzyło widząc wóz bojowy straży pożarnej pędzący na sygnale, że sam zasiądzie w nim włoży na głowę hełm i będzie prawdziwym strażakiem… Takie możliwości dają harcerskie drużyny specjalności pożarniczej – bliskiej krewnej specjalności ratowniczej. Wielu z was zada pytanie co robią drużyny pożarnicze? Odpowiedź jest prosta: szkolą się, uczestniczą w konkursach i zawodach pożarniczych, prowadzą działania z zakresu profilaktyki zagrożeń, ale w określonych sytuacjach mogą również brać udział w akcjach ratowniczych.
Dla jednych służba pod patronatem Św. Floriana będzie czymś nowym, dla innych będzie to tradycja rodzinna wyssana z mlekiem matki, gdzie dziadek był członkiem Ochotniczej Straży Pożarnej, a tata funkcjonariuszem Państwowej Straży Pożarnej. Harcerze bywają zwykle także częstym gościem w remizach strażackich PSP, bo to właśnie pod fachowym okiem strażaków zdobywamy wiedzę tak potrzebną do naszej specjalności, to oni mają dla nas najwięcej swojego cennego czasu, pomimo że niejednokrotnie sami są zmęczeni po akcjach ratowniczo-gaśniczych. Oni też mogą zadecydować o naszej użyteczności w ramach Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego i zadysponować nasz udział w akcjach ratowniczo-gaśniczych.
Wielu osobom drużyny pożarnicze kojarzą się wyłącznie z gaszeniem pożarów. A przecież straż pożarna to nie tylko ochrona przeciwpożarowa – to zarazem ochrona ludności przed wszelkimi rodzajami zdarzeń. Przecież nie wzywa się nikogo innego jak tylko straż pożarną, gdy rozleje się olej na drodze czy też zagnieździ się koło domu gniazdo szerszeni. Dlatego też Harcerskie Drużyny Pożarnicze to w chwili obecnej zlepek kilku rodzajów specjalności harcerskich. Bo jak nie mówić o zlepku specjalności, jeżeli w drużynie pożarniczej powinni być ratownicy medyczni (ta specjalność jest nam szczególnie bliska, co sprawia, że działamy w ramach jednego inspektoratu). Przecież nie kto inny jak straż jest pierwsza na miejscu wypadku. To ratownicy straży pożarnej udzielają pierwsi pomocy medycznej, a sprzęt będący na wyposażeniu samochodów pożarniczych (R-1, R-2) niejednokrotnie jest lepszy i bardziej nowoczesny, niż ten, który znajduje się na wyposażeniu karetek pogotowia. Ktoś mógłby zapytać o specjalności wodne. Te umiejętności przydają się podczas akcji poszukiwawczych, a także podczas klęsk żywiołowych. A łączność? To bardzo proste – system powiadamiania i kierowania powiązany jest na zasadzie sygnałów przekazywanych drogą radiową.
12. Drużyny sportowe
Wychowanie sportowe w ZHP jest obecne prawie wszędzie i obejmuje te formy aktywności ruchowej, które mogą być uprawiane przez całe życie – biegi, pływanie, jazda na nartach, gry i zabawy ruchowe, terenowe, gry zespołowe… W pracy harcerskiej ogromną popularnością cieszą się zawody, turnieje, olimpiady… Jednak tylko niektóre drużyny i harcerskie kluby sportowe mogą o sobie powiedzieć, iż rzeczywiście są sportowe.
Czym odróżnia się drużyna sportowa od przeciętnej drużyny harcerskiej? Przede wszystkim jest to drużyna, która jako całość uprawia wybraną dyscyplinę sportu. Nie oznacza to jednak, że ich działalność ogranicza się tylko do okazjonalnej gry w siatkówkę, czy też piłkę nożną. Drużyna sportowa wybraną dyscyplinę sportu uprawia systematycznie przez cały rok, doskonaląc wiedzę i umiejętności poszczególnych członków drużyny, a jeśli jest to dyscyplina zespołowa, to również doskonaląc grę zespołową. W swojej działalności drużyna stara się dążyć do mistrzostwa i osiągania sukcesów – stąd szuka kontaktu ze wszystkimi, którzy mogą udzielić jej wsparcia szkoleniowego, organizacyjnego i materialnego. Osiągnięty poziom weryfikuje czynny udział drużyny w zawodach sportowych i konfrontacja z najlepszymi – obojętne czy na poziomie lokalnym, czy też ogólnopolskim.
Obecnie funkcjonują zarówno drużyny, jak i harcerskie kluby sportowe, często ze względów czysto pragmatycznych dodające sobie jeszcze do nazwy określenie „uczniowski”. Czym one się zajmują – w zasadzie nie ma tu żadnych ograniczeń. Wszystko co wpływa na rozwój fizyczny, utrzymanie bądź podniesienie kondycji fizycznej, rekreacji jest tak naprawdę działalnością sportową! Stąd można uprawiać szeroko znane dyscypliny spor
towe – można też zajmować się czymś, co jest mało znane i wyjątkowe…
I tak na przykład we Włocławku funkcjonuje Harcerski Klub Koszykówki – dyscypliny sportowej bardzo dobrze wszystkim znanej, a nawet w pewnym okresie bardzo modnej wśród młodzieży. Za to w Sanoku znajdziemy Harcerski Klub Górski „Born to climb”, a w Czechowicach-Dziedzicach – Harcerski Klub Taternictwa Jaskiniowego, czego nie sposób uznać za sporty powszechne…
Niektóre środowiska funkcjonują niejako w innych harcerskich specjalnościach – są drużyny i kluby wodne, żeglarskie, radioorientacji sportowej. Oni także zajmują się wybranymi dyscyplinami sportowymi i niejednokrotnie biorą udział w zawodach sportowych – regatach, zawodach w skokach i ujeżdżeniu, „łowach na lisa”… Ich dyscypliny są jednak na tyle wśród harcerzy popularne, że dorobiły się już naszego harcerskiego dorobku programowego oraz własnych metod prowadzenia szkoleń i działalności.
Niektórym wydać się może, że działalność sportowa polegać może w zasadzie mieć miejsce jedynie w klubie – na co dzień harcerze pracują w drużynach, a dodatkowo zajmują się sportem w klubie. Otóż nic bardziej mylnego – dla niektórych drużynowych działalność sportowa stała się najlepszym sposobem na program i doskonałym środkiem wychowawczym. I tak choć w Rzeszowie narciarstwo uprawia się w Harcerskim Klubie Narciarskim, to w Krakowie działają już drużyny narciarskie – „Lawinki”, „Limby”, „Śnieżynki” i „Buki”…
W harcerstwie ważne jest, aby sukces harcerskiej drużyny sportowej nigdy nie przysłonił nam poszczególnych harcerzy. Ważnym jest więc, by każdy harcerz doskonalił indywidualnie swoją sprawność fizyczną, potwierdzoną zdobytymi sprawnościami, zrealizowanymi zadaniami zespołowymi oraz rezultatami sportowymi. Punktem honoru każdego harcerza powinno być czynne i systematyczne uprawianie wybranej dyscypliny sportu – punktem honoru dobrego drużynowego powinno być znalezienie najodpowiedniejszej dyscypliny sportowej dla swojego harcerza…
Oczywiście trudno wymagać od drużynowego, żeby był trenerem każdego z harcerzy – jego zadaniem, oprócz pełnienia funkcji „starszego brata” i harcerskiego wychowawcy jest również pełnienie obowiązków menedżera sportu. Ważne jest, by umieć znaleźć kogoś, kto indywidualnym rozwojem sportowym harcerza pokieruje najlepiej. Oczywiście z uwzględnieniem istniejące warunków lokalnych, które wokół nas istnieją.
Nie wolno też zapomnieć, że choć wspólnota celów ze sportem jest wielka, to jednak dla nas ważniejszym będzie nie to jak wygrać, tylko jak grać! Stawką bowiem dla nas nie jest wynik meczu, biegu, turnieju – stawką jest czysta gra i harcerska uczciwość.
13. Drużyny Turystyczne
Turystyka jest jedną z najpopularniejszych specjalności w ZHP. Według ostatniego spisu harcerskiego drużyny i kluby turystyczne to najliczniejsza grupa jednostek specjalnościowych w naszej organizacji. Czym tłumaczyć ogromną jej popularność? Zapewne tym, że nie jest to trudna w realizacji specjalność, a i pieniądze też nie stanowią dużego problemu, bo wystarczy dobra akcja zarobkowa. Poza tym turystyka daje kadrze ogromne możliwości, jeśli chodzi o pracę wychowawczą i uatrakcyjnienie programu pracy drużyny. Turystyka w ZHP jest tak powszechna, jak gry terenowe, ogniska czy pląsy. Cóż więc sprawia, że jest pewna grupa drużyn, które nazywają się drużynami o specjalności turystycznej? Z pewnością nie da się jednoznacznie i łatwo odpowiedzieć na to pytanie. To niewątpliwie specyficzny dla naszej specjalności program: wędrówki, poznawanie zapomnianych zakątków świata, obcowanie z ludźmi, poznawanie historii, kultury. Ale także realizacja życiowych planów i ambicji, zdobywanie odznak, uprawnień, które zwiększają nasze organizatorskie możliwości. Trudno też wyobrazić sobie uprawianie turystyki bez wspólnych wyjazdów wielu środowisk, poznawania nowych przyjaciół, wymiany doświadczeń.
14. Drużyny wodne i żeglarskie
Wielu z nas chciało kiedyś być marynarzem. Magnesem często był choćby sam mundur – wzorowany wielowiekowymi tradycjami ubioru ludzi morza. Swoim krojem i kolorem harcerskie mundury wodniackie z daleka pozwalają zidentyfikować tych wodą urzeczonych. Przy czym nie wiele osób wie, że każdy element wodniackiego stroju ma swoją magiczną historie – np. "workowaty" kształt bluzy zawdzięczamy prawdziwym workom, w których to łapacze przynosili "ochotników" do służby na okrętach, a kołnierz marynarski chronił bluzę przed poplamieniem w czasach, kiedy nie było jeszcze gumek-frotek – marynarze by im się włosy splecione w harcap nie rozsypywały maczali końcówkę swego warkocza w smole sztokholmskiej…
Mundurów takich w kraju jest wiele – 1 stycznia 2003 w 216 drużynach, kręgach i klubach wodnych było ich prawie 4 tysiące! Aż 750 drużynowych i instruktorów zadeklarowało w ankietach spisowych, że posiada uprawnienia instruktora żeglarstwa. Ich pracę wspiera specyficznie wodniacka struktura – w hufcach, w których działa po kilka drużyn wodnych ich prace wspiera Retmanat (retman w tradycji żeglarskiej to najbardziej doświadczony z flisaków dowodzący spływem; w hufcach nadmorskich Retmanatom odpowiada Sztormanat); w większości chorągwi pracują Zespoły Pilota (pilot w morskiej terminologii to doświadczony kapitan rewelacyjnie znający warunki lokalne, pomagający wyjść statkom z portu i wyprowadzający je z pomiędzy przybrzeżnych mieli na szerokie wody) koordynujące wychowanie wodne na poziomie regionalnym. W GK w Wydziale Specjalności jest Kierownictwo Drużyn Wodnych i Żeglarskich.
Specjalność wodna jest bardzo uniwersalna, co pozwala w praktyce pracować z każdą grupą wiekową.
Zuchy – "morskie opowieści" dają barwną fabułę do zabaw z najmłodszymi, a również w i na wodzie można zaciekawić zuchy wieloma zajęciami niewymagających zbyt długiej koncentracji uwagi.
Harcerze – z niemałym zamiłowaniem współzawodniczą w grach opartych na wątkach marynistycznych, a zbiórki na wiosłówkach i małych żaglówkach rozbudzają ducha realizacji pomiędzy wachtami (zastęp po żeglarsku). To czas zdobywania pierwszego wewnątrzzwiązkowego stopnia – wioślarza oraz pierwsze odznaki ŻOT.
Harcerze starsi – wielość form aktywności w i na wodzie – pływanie, kajaki, wioślarstwo, żeglarskie regaty i turystyka daje gimnazjalistom możliwość poszukiwań indywidualnej drogi zainteresowań wodniackich. Obóz drużyny wodnej to dobra okazja do zdobycia patentu żeglarza jachtowego, kolejnych odznak ŻOT
Wędrownicy – niezliczona ilość państwowych uprawnień związanych z turystyką i szkoleniem na, w, a także pod wodą to sposób na bez mała profesjonalną specjalizacje w wybranej dziedzinie wodniackiej, w której można się rozwijać i pełnić służbę.
Wbrew pozorom w drużynach, hufcach i cho
rągwiach znajduje się niezliczona ilość sprzętu pływającego od kajaków po jachty morskie. Nasze działania wspiera ośrodek Głównej Kwatery ZHP – Centrum Wychowania Morskiego ZHP w Gdyni, które jest armatorem floty kilkunastu jachtów zatokowych i morskich różnej wielkości z przepiękną ZJAWĄ IV na czele. Ponadto ZHP jest właścicielem największego skautowego statku żaglowego ZAWISZY CZARNEGO II, który jest spadkobiercą chlubnych tradycji przedwojennego wodniactwa.
Drużyny tej specjalnościach działają na dwóch jak gdyby płaszczyznach – wodnej i żeglarskiej.
żródła/autorzy fotografii: http://wedrownik.net fot. Bartosz Kiedrowski, fot. Joanna Grochulska, obóz Sucha Rzeczka 2006, OZOR 2006 http://hgr.asternet.pl/ozor, http://specjalnosci.zhp.pl, Aeroklub Szczeciński
Poradnik Harcerskich Specjalności stworzył zespół:
Redakcja: hm. Emilia Kulczyk-Prus, hm. Tomasz Nowak
Autorzy: pwd. Marek Andryskowski, phm. Michał Borun, hm. Urszula Bugaj, phm. Maciej Czapski, hm. Wojciech Gnyszka, hm. Marek Jedynak, hm. Katarzyna Krawczyk, hm. Emilia Kulczyk-Prus, hm. Jędrzej Kunowski, hm. Marek Niewiarowski, hm. Tomasz Nowak, phm. Robert Nowak, pwd. Łukasz Piec, phm. Maciej Pietraszczyk, hm. Czesław Przybytek, hm. Rafał Raniowski, pwd. Jakub Sieczko, pwd. Piotr Stanisławski, phm. Wiktor Wróblewski.
