Wbrew schematom
Zaczniemy od mądrego słowa. Heurystyka. Później będzie już prościej, bo dowiecie się co robić, żeby nie ograniczać swojego myślenia, uwolnić się od stereotypów i rozumować bardziej twórczo.
Metoda heurystyczna. To pojęcie właściwie z niczym się nie kojarzy. Pomińmy więc fragment o tym, skąd nazwa pochodzi, a skupmy się na jej znaczeniu. Inaczej nazywana jest metodą twórczego myślenia. Czyli takiego, w którym odrzuca się schematy i wzorce (zwłaszcza te narzucone), rezygnuje się z wytyczonych ścieżek rozumowania, postępuje wbrew stereotypom, niekonwencjonalnie, niestandardowo. Oznacza to, że postępując wedle tej metody wciąż dąży się do odkrywania nowych faktów, znajdowania nietypowych rozwiązań, podawania nietypowych pomysłów. Na świecie wymyślono już zatem mnóstwo głupot, które przedstawia się pod szyldem heurystyki, jednak nie należy się tym przejmować.
Cechy heurystyki:
- odkrywanie i tworzenie nowych rzeczy i zjawisk
- rozwiązywanie problemów w sposób twórczy
- wspieranie procesu tworzenia oraz rozwój cech z tym związanych
- wykrywanie powiązań między faktami
- samodzielne dochodzenie do prawdy
- tworzenie hipotez
- brak gwarancji uzyskania najlepszego rozwiązania
Nasze myślenie nie zawsze jest twórcze, a na pewno każdy z nas uwięziony jest w wielu schematach, które ciężko przezwyciężyć. Warto zapoznać się z kilkoma wskazówkami, tzw. wskazówkami heurystycznymi, które pomogą wyzwolić umysł.
Niszcz, twórz, udoskonalaj
Wiesz, jak się tworzy innowacje? Po prostu niszczy się dotychczasowe rozwiązania. A później się je udoskonala. Ten proces może trwać długo, ale osiągnięcie stanu perfekcji wymaga czasu.
Nie spiesz się z oceną pomysłów
Nowy pomysł jest… nowy. Dlatego nigdy nie ma się do niego wystarczającego zaufania i ocenia się go źle. Jeśli za wcześnie skrytykuje się jakąś nowo powstałą ideę, doprowadzi to do rezygnacji z pomysłu oryginalnego. Trzeba dać mu czas – jeśli po dłuższym okresie stwierdzisz, że Twoja propozycja jest do niczego, wtedy możesz o niej zapomnieć. Ale daj jej szansę.
Analizuj każdy pomysł
Nie ma tak, że pomysł jest absolutnie do niczego albo absolutnie rewelacyjny. Każdy ma w sobie coś cennego i jednocześnie jakieś niedoskonałości. Jeśli dobrze zbadasz swoją ideę, uda Ci się wysnuć różne wnioski – dzięki temu udoskonalisz swój pomysł, a być może przyjdzie Ci do głowy zupełnie inny, lepszy.
Bierz pod uwagę zdanie innych
Niestety nie jest tak, że jesteśmy wszystkowiedzący… Tak, straszna szkoda, ale tak właśnie jest. dlatego warto czerpać od innych, słuchać ich spostrzeżeń. Przyglądanie się sprawie z jednego punktu widzenia bardzo ogranicza myślenie. A inni mogą dostrzec coś, czego Ty nie masz szans zauważyć.
Unikaj uogólnień – określaj ściśle
Co takiego złego robią uogólnienia? Po prostu hamują proces twórczy. Ponieważ kreatywne myślenie to bardzo intensywna praca i podczas niej operuje się pojęciami na wielu płaszczyznach, nie wolno sobie pozwolić na „zaciemnianie” tych obrazów poprzez zbyt mały poziom szczegółowości. Innymi słowy – bądź konkretny. To znacznie usprawnia pracę.
Szukaj pomysłów zespołowo
Nie martw się tym, że nie uda Ci się samemu wpaść na jakiś genialny pomysł. Pamiętaj o tym, ze liczy się rozwiązanie. Dlatego warto tworzyć grupy (być może bardzo celowo dobrane, grupy specjalistów), aby proces twórczy był bardziej efektywny. Poszerzaj horyzonty!
Szukaj pomysłów przy średniej motywacji
Okazuje się, że ani zbyt silne, ani zbyt niskie pobudzenie motywacyjne nie prowadzi do odpowiednich efektów. Słabe zaangażowanie sprawia, że nie dostrzeżesz ciekawych pomysłów, za to zbyt wysoki poziom napięcia emocjonalnego wpływa destruktywnie na czynności umysłowe człowieka. Dlatego najlepiej jest rozpocząć proces twórczy przy średnim nasileniu stanu emocjonalnego – wtedy praca jest najbardziej efektywna.
Licz się z efektem rodzicielskim
Pamiętaj o tym, że Twój pomysł będzie Ci się zawsze podobał najbardziej ze wszystkich. Ponadto będziesz postrzegał go jako ideę bez wad i słabych stron. Uważaj, bo to niebezpieczne i ogranicza Twoje zdolności twórcze. Podchodź do swoich pomysłów tak obiektywnie, jak to tylko możliwe.
Unikaj nastawienia przygotowawczego
Nastawienie przygotowawcze to takie, kiedy podchodzimy do sprawy z „wyrobionym zdaniem”, które tworzymy w swoim umyśle na podstawie posiadanej wiedzy i doświadczeń. Wówczas próbujemy zastosować utarte sądy do oceny zupełnie nowych pomysłów. To przecież bez sensu! Aby ocenić jakąś innowację, zmień swoje nastawienie, spróbuj mieć „świeże spojrzenie” – oderwane od tego, co już wiesz.
Pamiętaj o przeszkodach
Kreatywne myślenie oczywiście jest trudne i trzeba pamiętać o przeszkodach, jakie mogą pojawić się na drodze do rozwiązania. Jedną z trudniejszych przeszkód są pewne powiedzonka, które znacznie hamują proces twórczy. Poniżej przykłady takich powiedzonek – spróbuj odpowiedzieć sobie na pytanie, jak często wypowiadasz te słowa i w jakich sytuacjach. A potem to zmień.
Zgadzam się, ale…
To już było robione.
Przepisy nie pozwalają.
Nie ma na to pieniędzy.
To nie może się udać.
Nie jesteśmy na to przygotowani.
Za bardzo wydumane.
Na razie nie.
Zbyt radykalne.
Dlaczego mam to zmieniać akurat teraz?
Ludzie na to nie pójdą.
Mam za mało danych.
Nie można przewidzieć.
Za dużo zachodu.
Strategie myślenia innowacyjnego
Oprócz wyżej przedstawionych wskazówek dotyczących twórczego myślenia, warto również zastosować pewne strategie – bardzo krótko opisane – które też będą pomocne przy uwalnianiu umysłu.
- Podważanie – prawa, zasady, hipotezy są podważane celowymi argumentami, a konieczność odpowiedzi sprzyja znalezieniu rozwiązania.
- Negowanie – każdy argument jest przeciwstawiany kontrargumentowi, konieczność obrony właściwymi argumentami sprzyja znalezieniu rozwiązania.
- Zniekształcanie – przez celowe karykaturalne zniekształcanie typu: zwiększyć, zmniejszyć, rozciągnąć, obrócić, przekształcić, wyłożyć itd., dochodzimy do nowych idei i rozwiązań.
- Niekompetencja – brak rozeznania w temacie sprzyja swobodzie myślenia, prowadząc do całkiem nowych rozwiązań.
- Asocjacje – swobodne skojarzenia mogą wnieść istotny wkład od rozwiązania problemu.
A na koniec kilka cech osoby twórczej. Zastanów się, czy możesz sobie przy każdej z nich powiedzieć „O tak, to ja!” Nie? No to do roboty!
Najważniejsze cechy dla rozwoju postawy twórczej:
1. Szczególny sposób postrzegania świata. Osoby twórcze potrafią poznawać świat na dwa sposoby: zmysłowo i racjonalnie, konkretnie i pojęciowo. Mają też zdolność dziwienia się, zaciekawienia, popadania w zdumienie, choć częstokroć posiadają głęboką i wszechstronną wiedzę.
2. Otwartość umysłu i tolerancja dla dwuznaczności. Człowiek twórczy wyróżnia się elastycznością, brakiem sztywności myślenia i zdolnością do odbierania i tolerowania informacji sprzecznych, dwuznacznych.
3. Niezależność i odwaga. Osoby twórcze mniej ulegają wpływom otoczenia społecznego, mniej obawiają się tego, co mówią i czego wymagają od nich inni ludzie. Zachowują niezależność w sądach i działaniach.
4. Spontaniczność i ekspresja. Zachowania osób twórczych wydają się mniej kontrolowane i hamowane, bardziej niż u innych ludzi swobodne i ekspresyjne.
5. Brak obawy przed nieznanym. Ludzi twórczych cechuje pociąg do zagadek, tajemnic i niejasności.
6. Zdolność koncentracji i fascynacja zadaniem. Osoby twórcze są zdolne do głębszej i dłuższej koncentracji na tym, co robią, niż to na ogół zdarza się innym ludziom.
7. Życzliwe poczucie humoru. Człowiek twórczy, motywowany potrzebami samorozwoju, ma filozoficzne poczucie humoru. Śmieje się wraz z innymi ludźmi, nie zaś z innych ludzi.
8. Zdolność do integrowania przeciwieństw. Ludzie twórczy potrafią integrować, łączyć ze sobą w jedność to, co oddzielne, a nawet przeciwstawne. Obowiązek staje się dla nich przyjemnością, a przyjemność łączy się z obowiązkiem.
Źródła:
- Antoszkiewicz Jan, Metody heurystyczne. Twórcze rozwiązywanie problemów, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1990
- Piech Krzysztof, Wprowadzenie do heurystyki,
http://akson.sgh.waw.pl/~kpiech/text/2003-kzif-heurystyka.pdf [dostęp: 27.05.2011]
- Zabawska Anna, Myślenie twórcze,
http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=631 [dostęp: 27.05.2011]
- http://neur.am.put.poznan.pl/is/8.html [dostęp: 27.05.2011]
