Quo Vadis reformo SIM?

Instruktorski Trop / Lucyna Czechowska / 27.02.2019

Jesteśmy po legendarnym spotkaniu ZIM. Legendarnym, bo zespół merytorycznie przygotowywał się do niego od prawie roku. Celem spotkania było stworzenie pierwszego, roboczego zarysu nowej wizji Systemu Instrumentów Metodycznych.

ZIM to skrót Zespołu Projektowego ds. reformy instrumentów metodycznych. Do spotkania ponad 30 instruktorów z całej Polski doszło w dniach 8-10 lutego 2019 roku. Wcześniej, przez wiele miesięcy, zbieraliśmy wiedzę i inspiracje.

Przeprowadziliśmy badania dokumentów, czyli aktualnych programów instrumentów metodycznych, regulaminów i programów obowiązujących w przeszłości, a także autorskich modyfikacji Systemu Instrumentów Metodycznych (w skrócie SIM), o których istnieniu udało nam się dowiedzieć.

Instruktorzy ZIM przeprowadzili badania jakościowe – jako zajęcia badawcze dla 4 grup wiekowych podczas Zlotu ZHP – oraz badania ilościowe przy współpracy z Harcerskim Instytutem Badawczym (HIB) i HarcApp – ankieta odnośnie zainteresowań w HarcApp, ankieta o preferencjach i opiniach instruktorów, ankieta o preferencjach i opiniach wychowanków.

Zebraliśmy także wiedzę z badań prowadzonych przez innych:

• ankieta o stopniach i sprawnościach przeprowadzona na Zlocie ZHP przez HIB;
• badania dotyczące pożądanych postaw przeprowadzone przez Zespół ds. wychowania w ZHP;
• opracowanie Zespołu ds. wychowania w ZHP pt. Obszary rozwoju człowieka oraz rozwój psychofizyczny w podziale na metodyki;
• raport z ewaluacji Strategii ZHP, a dokładniej wyciąg dotyczący SIM oraz dane z kolejnego roku.

Korzystaliśmy z okazji, aby zebrać inspiracje ze świata skautowego podczas Forum Edukacyjnego Europejskiego Regionu WOSM w Bukareszcie oraz w seminarium WOSM ScoutNet/CubNet w Luksemburgu. Prowadziliśmy także szereg konsultacji podczas Zlotowych Kuźni Idei (4 wieczory poświęcone poszczególnym typom instrumentów), Kuźni Idei i Rozwiązań oraz zbiórki Rady Drużynowych.

Duży zespół

W spotkaniu poza dotychczasowymi instruktorami ZIM wzięli udział członkowie zespołów metodycznych Wydziału Wsparcia Metodycznego (od tej chwili cały wydział pracuje w ramach ZIM) oraz goście z Rady Naczelnej, w tym wiceprzewodnicząca ZHP hm. Dorota Całka i wiceprzewodniczący ZHP hm. Jacek Kaflowski.

Ważnym elementem zbiórki była obecność skautów z Wielkiej Brytanii, Irlandii, Czech, Słowacji i Portugalii, którzy zaprezentowali, jak wyglądają systemy wychowawcze w ich organizacjach. Skauci podzielili się wieloma materiałami edukacyjnymi, z których korzystają w swojej pracy wychowawczej oraz doświadczeniem przeprowadzenia podobnej zmiany.

Cele Systemu Instrumentów Metodycznych

Efektem twórczej pracy uczestników spotkania są przede wszystkim cele, jakie stawiamy przed nową odsłoną Systemu Instrumentów Metodycznych oraz cechy, jakie powinien on posiadać, aby realizacja tych zamierzeń była jak najpełniejsza.

Wśród zebranych instruktorów jasne było, że SIM nie może istnieć obok Harcerskiego Systemu Wychowawczego, gdyż jego rolą jest przenoszenie na praktykę pracy wychowawczej w gromadach i drużynach zasad harcerskiego wychowania (służby, braterstwa, pracy nad sobą), konkretnych postaw wynikających z Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego, a także cech i elementów metody harcerskiej.

Zgodnie ze wskazaniem uchwały zjazdowej chcemy, aby instrumenty metodyczne wspierały wszechstronny rozwój (uwzględniały w bardziej równomierny sposób niż dotychczas płaszczyznę intelektualną, emocjonalną, duchową, społeczną i fizyczną) adekwatnie do etapu rozwoju psychofizycznego. Przy czym ważne jest dla nas, aby realizacja Misji ZHP, którą jest wychowanie młodego człowieka, oznaczała w tym kontekście odpowiadanie na potrzeby rozwojowe dzieci i młodzież, a nie ich zachcianki.

Drugim wyraźnym wskazaniem nałożonym na Zespół projektowy przez 40. Zjazd ZHP jest dostosowanie do wyzwań, jakie stawia przed członkami ZHP we wszystkich grupach metodycznych współczesny świat. W powiązaniu z powyższym postulatem chcemy, aby SIM budował u naszych wychowanków kompetencje, rozumiane jako zdolność do skorzystania w konkretnych życiowych sytuacjach z posiadanych umiejętności i wiedzy oraz wykształconych postaw.

Niemniej ważne jest dla nas, aby wychowanie przy pomocy instrumentów metodycznych przyczyniało się, poprzez stwarzanie przestrzeni do osiągania sukcesów, do budowania poczucia własnej wartości. A także szerzej: przekonania, że mogą dokonywać zmian w sobie i w otaczającym ich świecie, czyli poczucia sprawczości. Celem szczególnie dedykowanym zbiorowym instrumentom metodycznym było z kolei uczenie budowania wspólnoty celu.

Cechy Systemu Instrumentów Metodycznych

Żeby powyższe zadania udźwignął System Instrumentów Metodycznych, musi się on charakteryzować prostotą i przejrzystością. Instrumenty muszą być łatwe do stosowania, a trudne do zepsucia (stosowania w niewychowawczy sposób). Prosta i przystępna forma musi być więc wynikiem dopracowanych pod każdym względem rozwiązań.

Zależy nam na tym, aby SIM był mało sformalizowany – niekorzystne jest jego praktyczne upodobnianie do Systemu Stopni Instruktorskich, z właściwymi dla niego komisjami czy wielowątkową dokumentacją. System powinien być tak skonstruowany i wypromowany, aby był dostępny dla każdego harcerza. Nawet bez inicjatywy drużynowego, harcerz powinien móc znaleźć interesującą go sprawność i wyjść z inicjatywą jej zdobywania.

Postulatem, jaki przewijał się przez prace ZIM od samego początku, jest spójność systemu. Zarówno poprzez metodyki (podobne instrumenty w kolejnych grupach wiekowych, czytelne nawiązanie do stopniowania trudności), ale także w ramach danej metodyki (poszczególne typy instrumentów powinny się uzupełniać i wzajemnie wzmacniać). Wierzymy, że wraz z wiekiem wzrastać powinny nie tylko wymagania stawiane przed harcerzami, ale także ich autonomia i świadomość celu wychowawczego, powinni coraz bardziej (współ)decydować o kierunku własnego rozwoju. Szczególnie w przypadku wędrowników pragniemy wzmacniać nie tylko motywację zewnętrzną, ale i wewnętrzną.

Pamiętając o indywidualności metody harcerskiej, chcemy także, aby SIM był elastyczny, czyli prosty do dostosowania do potrzeb danego wychowanka. Z kolei bazując na naturalności metody, pamiętamy o tym, że instrumenty muszą być dla zuchów, harcerzy, harcerzy starszych i wędrowników atrakcyjne, i dzięki temu, motywujące do podejmowania wyzwań.

Elementem motywacyjnym powinny być także nowe materiały metodyczne, przygotowane osobno dla wychowanków, a osobno dla zastępowych/drużynowych. Ci drudzy mają korzystać z nich, aby mieć świadomość celów i wskazówki, jak je pośrednio realizować w pracy z wychowankami.

Praktycznym postulatem jest także założenie łatwej aktualizacji. Ponieważ treści w systemie powinny być aktualne dla wychowanków, powinny być przechowywane w internetowej bazie i tylko pomocniczo drukowane w opracowaniach książkowych. W ten sposób dodanie nowego elementu nie będzie się wiązało z dużymi kosztami logistycznymi i informacyjnymi.

System Instrumentów Metodycznych bazą programu drużyny

Najpilniejszą zmianą, jaką zebrani na spotkaniu zidentyfikowali, jest potrzeba, aby SIM był bazą dla programu gromad i drużyn, gdyż współcześnie można tak powiedzieć tylko o metodyce zuchowej. Instrumenty metodyczne powinny być podstawowym budulcem zbiórek, biwaków i obozów, kluczowym nośnikiem wychowania. Jednocześnie ważny jest także osobisty przykład instruktora, sposób zorganizowania gromady/drużyny do pracy, charakterystyczne formy pracy oraz wszystkie pozostałe zaplanowane i spontaniczne sytuacje wychowawcze. Zależy nam na przesłaniu, że nie można budować programu gromady/drużyny bez instrumentów metodycznych.

Legendarne spotkanie obfitowało w twórcze pomysły. Instruktorzy wybrali najbardziej obiecujące z nich i w kolejnych miesiącach podejmą próbę przełożenia ich na praktyczne wymagania/zadania poszczególnych typów instrumentów metodycznych. Kolejna odsłona prac już w kwietniu.

Przeczytaj też:

• Rzeczy, których nie zapisaliśmy
• Pierwsza Skautka Rzeczypospolitej
• Zlot Chorągwi Wielkopolskiej RELACJA